Юуны өмнө амбийц гэдэг бол огтоос муу юм биш гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөгөө хэлэхийг хүсч байна. Энэ бол хүсэл тэмүүлэл, зорилготой байхыг хэлдэг гэдэг утгаараа хүн бүрт байх ёстой зүйл. Тамирчин хүн олимпийн медаль авах, эрдэмтэн залуу шинэ нээлт хийх, дуучин хүн од болохын төлөө амбийцлах нь зүй ёсны бөгөөд бахархалтай хэрэг. Харин манай тохиолдолд амбийц гэдгийг зөвхөн улс төрийн салбарт л их байх ширээ сандал хөөцөлдөхийн нэр гэсэн ойлголт давамгайлдаг бөгөөд энэ л утгаар ярьж бичицгээдэг тул миний бие ч энэ удаад энэ утгаар нь л бичиж байна.
1. Албан тушаал
Дарга болох өвчин нэрэгдсэн монголын залуу үе халууран дэмийрч байна. Бизнес хийх гэж зүдрэх, хэн ч тоодоггүй шинжлэх ухаан технологиор занималдахын оронд болсон болоогүй дарга даамал болоод авбал шударгаар амьдраад мөрөөдөхийн ч аргагүй сайхан амьдралаар амьдарч болоод байгаа нь өдрөөс өдөрт нотлогдож буй тул бүгд л төрийн албанд ороод авахын төлөө үхэн хатацгааж байгаа нь энэ.
Банкны газрын даргын албан тушаалыг голж улс төрийн ажил хийх болсон Занданшатар, бизнес хийх гэж зовж зүдрээгүй хэрнээ “Хаммер” унаж яваа Хүрэлсүх нарын түүхийг давтахын төлөө тарчигхан цалинтай төсвийн албаруу залуус тэмүүлж байна. Хэзээ нэг цагт дарга болно, тэр цагт жаргана гэсэн хүлээлттэй тэд төрийн ордон юмуу яамдын байшинд ороод авбал албан тушаалын замаар өгсөх эхний гишгүүр гэж боддог. Аавынхаа үүсгэн байгуулалцсан хувийн сургуулиас хуульчийн диплом авч 2 жил яаманд дадлага хийнгүүтээ Агентлагын даргаар томилогдсон Н.Удаанжаргал, УИХ-ын гишүүний туслах байснаа жинхэнэ гишүүн болчихсон Эрдэнэбүрэн нар яаж мандсныг хар л даа. Хамт сурч байсан Дорж, Дондогууд тэднээс юугаараа дутна гэж?
2. Авилга
Улс төрд орж, албан тушаалд хүрсний эцсийн үр дүн нь баяжиж хөлжих буюу том том авилгын эзэн суух явдал болой. Тиймээс л албан тушаалд хүрэхийн төлөө нүдээ ухаад өгчихөөс буцахгүй байгаа юм. Сүрэнхор яамнаасаа дэлссэн мөнгийг ганц асуудал шийдэхэд л олчихно гэж бодож байсан байх, тэгэхээр би тэр местэнд нь хүрчихвэл ч.. гэх мэтийн яриа Улаанбаатрын баарнуудад байнга биш ч багагүй өрнөдөг.
Нөгөө талаас албан тушаал нь их мөнгө дагуулдаг ч түүнд хүрэхийн тулд бас мөнгө зарцуулах хэрэгтэй. Улс төрд зориулсан мөнгө нь хамгийн ашигтай хөрөнгө оруулалт мөн тул аль болох их мөнгийг хандив, том даргын бэлэг, хүлээн авалт зэрэгт зарцуулбал тэр хэрээрээ том юманд хүрнэ. Тиймээс ажиллаж байгаа банкныхаа мөнгөнөөс хусаад аваачиж өгөөд байхад яадаг юм. Тэрбишдагва сайд залуу хүнийг дэмжээрэй гээд хамаатныхаа дүүг Х.Баатарт захиж байхад нөгөө дэмжүүлэх гэж байгаа залуу нь өөдөөс нь хандив өгч суух нь ч ийм л учиртай.
3. Нам
Чи ухаантай байж болно, хорчин байж болно гэхдээ л намгүй бол юунд ч хүрэхгүй. Тиймээс эвлэлдэн нэгдэх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд үзэл бодол, онол зарчим энэ тэр гэж балайрах хэрэггүй хаана нь илүү шаанс байгааг зөв сонгох нь л чухал. Өвөөг нь буудаж алж байсан намыг “миний хайрт нам” гээд өмөөрч жагсаад байгаа нөхөр бол үнэндээ тийм ч тэнэг биш харин ч их прагматик хүн байгаа юм. Ардчилсан нам сүүлийн үед залуучуудын дэмжлэгийг муу авч байгаа нь залуус ардчилалд дургүйдээ биш энэ намын лидерүүдийн ээлж солигдох яагаа ч үгүй, шинэ залуучууд гарч ирэх шаанс бага байгаагаас л тэр. Түүний оронд Хувьсгалт намыг дагавал ядаж чадалтай өрсөлдөгч ч бага юм. Үгүй ядахнаа Бүгд найрамдах нам гээд л 2 жил далдагначихад шууд Төрийн нарийн болчихлоо гэж Үйлдвэр худалдааны яамныхан Нямсүрэн даргынхаа тухай ярьж байна. Аль ч намд ясны дургүй Магнай, Батзандан нар ч намаа дагасан юм чинь нарны гэрэлд хүрэх л болно.
4. Том ах
Өрсөлдөөн өдрөөс ширүүсч залуус намруу хошуурч буй энэ үед дан ганц намд элсснээр албан тушаалын зам дурайхгүй. Элсэхдээ бас нэг том дарга ахын нөмөр нөөлөгт багтаж түүний бүлэглэлд элсэх нь тун чухал. Одоохондоо яахав архинд нь гүйж л байг дараа өөрөө томорчих юм бол мөргөж орхино, М.Энхболд ах яг ингэж явж байгаад сүүлдээ үндэсний удирдагч ахыгаа алгасах шахсан гэнэлээ. Мөнх-Оргил ах ч гэсэн өөрөөсөө боловсрол муутай Энхбаяр, Нямдорж нарыг дагасан царай л гаргаж байгаа болохоос… би ч гэсэн тийм том ах болно доо гэж улс төр дэх залгамж халаанууд бодож явдаг гэхэд мөрийцсөн ч болно. Өнөөдөр ч 50-аад он 60-аад оныхны аль үе нь давамгайлагч болохын төлөө уралцан тэмцэж Засгийн газрыг унагах тогтоохоо үзэлцэж байхыг 70-аад оныхон анхааралтай ажиглаж сууна. Мэдээж тэр хооронд том ахдаа зүтгээд байгаа царай гаргахаа ч мэднэ.
5. Хор
Химийн бодис талаас нь биш элдэв явуулга, хорлон сүйтгэлт гэдэгээр нь хэлж байгаа юм. Том ах нарынхаа яаж хор найруулж хэнийг унагаж, хэнийг дэвшүүлж байгааг харж суралцсан залуус ч өөрсдөө хороо найруулж эхэлнэ. Сүхбаатар дүүргийн засаг дарга Цогзолмаа үнэхээр бусдаасаа муу ажиллаж байсан тул огцорсон гэж бодож байвал үгүй, ердөө үеийнхээ залуучуудын хоронд л хордчихсон юм. Нийслэлийн ИТХ-ын нарийн бичгийн дарга Болормаа ч уначих шахаж байснаа хэдэн “шижигнэсэн” залуу тушаал дэвшснээр байдал намжсан нь ч ээлжит нэгэн хорын ерөндөг. Яахав одоохондоо хот хавиар хор найруулж л байна, яваандаа хамрах хүрээ түвшин нь нэмэгдэх л болно. Элбэгээ ах, Баярцогт ах нар ч гэсэн бидэн шиг л эхэлж байсан юм чинь.
6. Сүлжээ
Ах нар албан тушаал, мөнгөний хэнээтнүүдийг нийлүүлж холбож байх олон сайхан сүлжээ бий болгосон байдгийн ашиглах хэрэгтэй. Жалга дагасанаас эхлээд нам дамжсан олон сүлжээнд багтаж авах нь “ирээдүйтэй” залуу хүмүүсийн хувьд их чухал. Албан бусаар бол казинод хамт тоглох нь сүлжээний гишүүн болохын эхлэл, албан ёсоор бол Ардчилсан социалист залуучуудын холбоо, Ардчилсан залуучуудын холбоо гэх мэтийн сүлжээнд нэгдэх хэрэгтэй. Энэ мэтийн сүлжээ нь дан ганц улс төр хийх төдийгүй бизнес хийх тэр бүү хэл бөх барилдах, дуу дуулах, загар өмсөхөд ч тун чухал нөлөөтэй тул үүнд нэгдэж Удирдах зөвлөлийнх нь гишүүн болсны төлөө сарын 250 мянган төгрөгийн хандив өгч байх нь юу ч биш. Худлаа гэвэл Өсөхөө аварга, “Номин талст”-ын Хаянаа, мисс Содтуяа, “Алтай констракшн”-ий Бат-эрдэнэ нараас асуухгүй юу.
7. Хар хүч
Хаа сайгүй шигсэн хачиг хувалзнуудын сүлжээ нь түүнийг барьж байхын төлөө цутгаж байдаг их мөнгөтэйгээ нийлэхээр мэдэж их хүчтэй, бяртай байх нь зүйн хэрэг. Улаан хамгаалагчид шиг босоод ирсэн ч чадах энэ их хар хүчнээс хэн ч гэсэн сүрдэнэ.
Энхбаяр гуай Хүрэлсүх нарын залуучуудыг “дэмжиж” намынхаа хурал хуйн дээр дэмжлэгийг нь авдаг байснаа сүүлдээ өөрөө ч айдаг болсон юм гэнэлээ. Одоо дараагийн ээлж нь Хүрэлсүхийгээ ч үгүй хийхэд бэлэн араа шүдээ гялалзуулцгааж байгаа вий. Аливаа хар хүчийг тогтоож барих, хэмжээ хязгаартай байлгах хэцүү. Хяналтаас нэг л гарчихвал юунд ч дийлдэхгүйн дээр эргэн тойрондоо маш их хөнөөл учруулна. Чухам иймээс л яахаас ч буцахгүй амбийцтай залуучуудын байр суурь улс төрд нэмэгдэхийн хэрээр аюултай. Өөрсдөө бол үүнийгээ бид хүчирхэг, нэгмдэл байна гэж бодно, үүндээ ч баахан эрдэнэ. Залуучууд нь зөв амбийцладаг, түүнийг нь зөв дэмждэг газар бол залуучууд гарч ирэх нь харин ч сайн зүйл баймаар.
8. Бэлтгэлжилт
"Хүн бүр бага балчраасаа туйлын арвич хямгач… байх ёстой” гэдэг шиг улс төр хөөхгүй гэж байгаа залуу хүн бүр бага балчраасаа бэлтгэх ёстой. Залуу хүн бүр өөрийгөө хөгжүүлж сонгон авсан мэргэжил, салбартаа төвлөрдөг эрүүл саруул бэлтгэлжилттэй огт хамаагүй бэлтгэлжилт “жижигхэн дарга” нарт шаардагддаг. Дарга болохын тулд яаж худлаа дүр эсгэж, өөрөө ч ойлгоогүй чухал чухал үг ашиглан ярих, хэрхэн долигнох, яаж явуулга хийх мэтээр. Ганцхан хүний жишээ авахад, МАСЗХолбооны Нарийн бичгийн дарга Мөнхбат гэдэг залуу яаж өөрийгөө улс төрд бэлдсэн тухай оюутан цагийн нөхөд нь ярьдаг. Тэрээр оюутан байхдаа сургуулийнхаа Оюутны зөвлөлийн дарга болохоос карераа эхэлсэн бөгөөд ингэхдээ уг сонгуульд санал өгөх эрхтэй оюутнуудыг архидуулж сурталчилгаагаа хийсэн байна, дараа нь нийт МУИС-ийн Оюутны холбооны даргад шат ахихаар шийдэж салбар сургуулийн оюутны зөвлөлийн дарга нарыг мөн л архидуулан гар утасаар хахуульдах, оюутны чуулганд Архангайнхныгаа цуглуулах зэрэг нарийн аргуудад суралцжээ. Сүүлд нь тэрээр Төрийн ордон гэдэг газар ямар нэг байдлаар орох нь зөв гэж үзэн Төмөр-очир гишүүний сонгуульд оюутны байгууллагаа ашиглуулж тоогдсоны хариуд туслах нь болж оров. Бичиг цаас, цай зуурхан зөөдөг уг ажил энэ том даргад гологдож байсан ч тэрээр бүүр том дарга нартай хэрхэн харилцахыг энд сурчээ. Хэрхэн суралцсанаа шалгуулах мэт Алтан сарнай ёолкон дээр дарга нарт зориулж бичсэн шүлэгээ өөрийн биеэр уншив.
9. Хүнээ байх
Нам, сүлжээнд нь орж том ахыг бараадснаар өнөөгийн улс төрийн орчинд амжилт олоход бас чиг хангалтгүй болжээ. Иймээс хамгийн сүүлийн шалгуур бол “хүнээ байх” явдал. Энэ нь хүн чанар, ёс суртахуунаа гээж мэдлэг оюуныг биш мөнгийг, ухааныг биш хорон явуулгыг үзэл санааг биш материаллаг ашгийг шүтсэн албан тушаалын төлөө эцгээсээ татгалзаж, эхийгээ золиослохоос сийхгүй, худлаа ярьж байхдаа нүдээ ч цавчдаггүй хүн биш араатан болно гэсэн үг. Хэр их хүнээ байна тэр хэмжээгээр улс төрд амжилт олно.
Улс төрд амжилт олсон залуу хүн бүр эдгээр 9 зүйлийг чиг барижаагаа болгодоггүй байж болох л юм. Гэхдээ л өнөөгийн улс төрийн орчин, залуучуудын байгаа байдлын нийтлэг дүр энэ яах аргагүй мөн. Үнэндээ эд бол Монголын ирээдүй биш.
Харин мөрөөрөө ажлаа хийгээд, хийж бүтээгээд явж байгаа боловсролтой, хүн чанартай олон сайхан залуучууд л монголын ирээдүй бөгөөд тэд “би бол монголын ирээдүй, залуу үе” хэмээн цээжээ дэлдэж талбай дээр хашгичдаггүй. Гэвч бага байхын ухаан муутай бэртэгчин этгээдүүд хулганы нүхэнд ч хамаагүй шоу хийж зурагтаа шүлсээ үсчүүлэн эх орны тухай яриад байхаар дургүй хүрч хааяа дугармаар ч юм шиг.
Friday, November 23, 2007
Wednesday, November 21, 2007
Wish i live without "him"
ХҮМҮҮС ТҮҮНД ҮҮНИЙГ ДААЛГАСАН
“Түүнийг” хүмүүс анх манаачийн ажилд авсан юм. Бидний хувийн өмчийг хулгайч, дээрэмчдээс хамгаал, манай газар нутгийг тайван амгалан байлгахын тулд гэмт хэрэгтэн, түрэмгийлэгчдийн эсрэг зогс, бидний бүх нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч дагаж мөрдөж буй хэм хэмжээ, шударга ёсны зарчмыг сахин хамгаал (харин тогтоох гэж бүү оролд) гэж хүмүүс “түүнд” хэлээд багагүй хэмжээний цалин урамшууллыг боломжийнхоо хэрээр өгч байхаар тохирчээ. Түүнд талтай зарим нэг нь энэ ажлыг “шөний манаачийн ажил” хэмээн өхөөрдөн нэрлэсэн юм. Манаач хүмүүсийн байшинг найдвартай хамгаалж байх ёстойгоос тэдэнд байшин барьж өгөх гэхийн хэрэг огтоос үгүй байв.
Цаг хугацааны явцад хүмүүсийн үйл ажиллагаа улам нарийн боловсронгуй болж шинэ шинэ харилцаа бий болохын хэрээр “түүнд” өгөх даалгавар ч нарийсч байв. Чи миний хувийн өмчийг хамгаалахын зэрэгцээ миний найзын өөртөө хувийн өмч олж авч эзэмших эрхийг нь ч хамгаал гэж “түүнд” даалгажээ. Учир нь хэн нэг нь байшин бариад нөгөөдөө зээлээр зарах, хувийнхаа газрыг зараад өөр нэгний байшинг бариулах зэргээр өмчөө мэдэх жам ёсны эрх хүмүүст байсан юм.
Зарим хүн зарсан газар дээрээ өөрөө байшин бариад суучих, зээлийн байрныхаа төлбөрийг төлөлгүй өөд болчихсон мөн зарим нь хоорондоо хуйвалдан төмөр хадаасны үнээр модон хадаас зарах зэрэг асуудал гарах болсон тул бүх нийтээрээ ойлголцож тогтсон эмх журамд суурилаад бичмэл хэм хэмжээг бичиж гаргаж байх ажлыг “түүнд” хариуцуулав. Мөн энэ журам бяртай чадалтай, баян, ядууг ялгалгүйгээр хүн бүрт ижил тэгш үйлчлэх ёстойг сануулаад зөрчсөн нэгэнд нь шаардлагатай бол хүч хэрэглэж байх эрхийг өөрсдийнхөө өмнөөс олгожээ.
“Шөний манаачийн” үүрэг ийнхүү ойлгомжтой байсантай адил хүмүүсийн ажил хөдөлмөрийн хуваарь ч өөр өөрийн мэдлэг, ур чадварт суурилан тодорхой гарсан байдаг бөгөөд хэн ч нэг нэгнийхээ ажилд садаа болохгүй, бүгд өөр өөрийн амьдралаа хариуцан ухамсарладаг байв. Харин манаач “өмчлөх эрхийг хамгаал” гэснийг өөрөөс нь зөвшөөрөл авч өмчлөх ёстой, “шударга ёсыг мана” гэснийг шударга гэж юу болохыг тогтоо гэсэн үг хэмээн мэлзэх болсон юм.
Эцэст нь “түүнд” буу байдаг болохоор бүгд түүнээс айн бууж өгөхөөс арагүйд хүрсэн юм.
ГЭТЭЛ ТЭР ӨӨРИЙГ ХИЙСЭН
Ийнхүү өөрт нь олгогдоогүй эрхийг биедээ нялзаасан манаач өдөр тутам цалин хангамжаа нэмэх болж гуталчин, барилгачин, талхчин, бичээч гээд ажил хийж буй хүн бүрийн олсон орлогынх нь талаас илүү хувийг өөртөө авах болсон байна. Баялаг бүтээх гэж зовсноос түүнтэй нөхөрлөвөл амар хялбар амьдарч болохыг ойлгосон олон хүн “түүнийг” тойрон хүрээлэх болов. Тэд ч жинхэнэ манаачаас илүү их шулан мөлжигчид болсон төдийгүй “түүнтэй уулзуулж асуудлыг нь шийдэж өгөх” нэрийдлээр их хэмжээний хээл хахууль авах боллоо. Яваандаа энэ хахуулийг өгөлгүйгээр ажил төрлөө явуулах төдийгүй амьд явах ч боломжгүй болсон юм.
Энэ байдалдаа ханаагүй манаач болон түүнийг хүрээлэгчид өнчин, ядуу хүн их байгаа тул орлогыг шударга хуваарилах хэрэгтэй гэсэн нэрийдлээр илүү ихийг хийж бүтээсэн хүмүүсийн аж ахуйг булаах болов. Уул нь хүмүүсийн анхнаасаа ойлголцож дагаж ирсэн жам ёсны зүй тогтлоор бол хүн бүр хийсэн бүтээснийхээ хэрээр үр ашиг хүртэх ёстой бөгөөд бүгдэд ижил тэгш эрх, адил нөхцөл байх ёстойгоос бүгд ижил орлоготой байх учиргүй билээ. Харамсалтай нь олон хүн үүнийг мартсаны дээр ихэнхи нь өөрийн чадлаар амьдрах гэснээс “түүнийг” аялдан дагах нь дээр юм байна гэж бодох болжээ.
Учир нь “тэр” хийж бүтээснийг нь булаагаад зогсохгүй юуг, хаана, яаж хийгээд хэдээр хэнд зарах ёстойг нь ч заах болсон юм. Энэ бүх зааврын дагуу ажиллаж гэр бүлээ тэжээж тэтгэх нь бараг боломжгүй зүйл билээ.
Хүн анх үүсэхэд хамт үүссэн жам ёсны эрх, чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн эрх чөлөөний зарчмууд үгүй болж “түүний” тогтоосон журам заавраар явах болсноор үргэлж дээш тэмүүлдэг хүний мөн чанар бүдгэрч хөгжил зогссон юм. “Түүний” гар хутгалдсан бүхэн нуран унаж үгүйдээ гэхэд зогсонги байдалд орж байлаа.
Эцэстээ хүмүүс хувийн өмч, нийтийн сайн сайханаа манаачаас өөрөөс нь хамгаалах нь асар том асуудалтай болсон юм.
ТҮҮНИЙГ ЯАХ ВЭ?
“Тэр” одоо ч буу зэвсэгээ барин хэнийг ч яаж ч хашраахад бэлэн зогсож буйн дээр, түүнийг тойрон хүрээлсэн үй олон бэртэгчин этгээд араа шүдээ яралзуулан таны хувийн өмчийг булаан дээрэмдэж, бизнесийн эрх чөлөөг тань хааж боогдуулан, амьдрал ахуйг тань таны өмнөөс зохицуулна хэмээн хутгалдаж байгаа.
Дахин сануулахад “түүний” үүрэг энэ огт байгаагүй бөгөөд өнөөдөр бол “түүнд” элдэв янзын эрх л байхаас үүргийн тухай ойлголт огт үгүй болжээ.
Өмч хөрөнгийг харж хамгаалах ажлаа хийхийн оронд тэдгээрийг өөрийн гэж үзэн захиран зарцуулж эздийг нь айлган сүрдүүлэх замаар команддаа байлгаад байгаа “манаачийг” яах ёстой вэ?!
Өөр “сайн хүнээр” манаач тавих тухай бүгд ярьж байгаа бөгөөд өмнө нь олон ч удаа манаачаа сольсон боловч байдал огтоос дээрдээгүй билээ. Учир нь угаас “сайн хүн” энэ ажилд гарч ирдэггүй буюу хүн нь хэдий шударга журамтай байвч манаачийн амьдардаг цамхаг нь тэднийг заавал ч үгүй өөрийгөө бүхнээс дээгүүр тавин амьд хүмүүсээр шатар тоглохоор ирсэн амьд бурхан гэж бодуулаад байдаг муу ёрын халдварт өвчинтэй газар билээ.
Цамхагийн энэ нөлөөг багасгахын тулд түүнийг аль болох “намсгах” хэрэгтэй гэнэлээ. Тэгвэл манаачийн урт гар бүх зүйлд хутгалдах явдал багасна. “Түүний” команд бага бөгөөд хийх ажил нь цомхон байх тусмаа хүмүүст амар тайван байх болно.
Ерөөс тэрхүү аймшигт буутай этгээд огт үгүй байсан бол амьдрал ямар сайхан байхсан болоо. Хүн бүрт оюуны өндөр потенциал байдаггүй ч гэлээ хэнээс ч хамааралгүйгээр өөрийнхөө амьдралыг авч явах чадвар байдгийн адил “манаачийг” давруулалгүйгээр нийтлэг эрх ашгаа хангах ухамсар байх л учиртай.
“Түүнийг” хүмүүс анх манаачийн ажилд авсан юм. Бидний хувийн өмчийг хулгайч, дээрэмчдээс хамгаал, манай газар нутгийг тайван амгалан байлгахын тулд гэмт хэрэгтэн, түрэмгийлэгчдийн эсрэг зогс, бидний бүх нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч дагаж мөрдөж буй хэм хэмжээ, шударга ёсны зарчмыг сахин хамгаал (харин тогтоох гэж бүү оролд) гэж хүмүүс “түүнд” хэлээд багагүй хэмжээний цалин урамшууллыг боломжийнхоо хэрээр өгч байхаар тохирчээ. Түүнд талтай зарим нэг нь энэ ажлыг “шөний манаачийн ажил” хэмээн өхөөрдөн нэрлэсэн юм. Манаач хүмүүсийн байшинг найдвартай хамгаалж байх ёстойгоос тэдэнд байшин барьж өгөх гэхийн хэрэг огтоос үгүй байв.
Цаг хугацааны явцад хүмүүсийн үйл ажиллагаа улам нарийн боловсронгуй болж шинэ шинэ харилцаа бий болохын хэрээр “түүнд” өгөх даалгавар ч нарийсч байв. Чи миний хувийн өмчийг хамгаалахын зэрэгцээ миний найзын өөртөө хувийн өмч олж авч эзэмших эрхийг нь ч хамгаал гэж “түүнд” даалгажээ. Учир нь хэн нэг нь байшин бариад нөгөөдөө зээлээр зарах, хувийнхаа газрыг зараад өөр нэгний байшинг бариулах зэргээр өмчөө мэдэх жам ёсны эрх хүмүүст байсан юм.
Зарим хүн зарсан газар дээрээ өөрөө байшин бариад суучих, зээлийн байрныхаа төлбөрийг төлөлгүй өөд болчихсон мөн зарим нь хоорондоо хуйвалдан төмөр хадаасны үнээр модон хадаас зарах зэрэг асуудал гарах болсон тул бүх нийтээрээ ойлголцож тогтсон эмх журамд суурилаад бичмэл хэм хэмжээг бичиж гаргаж байх ажлыг “түүнд” хариуцуулав. Мөн энэ журам бяртай чадалтай, баян, ядууг ялгалгүйгээр хүн бүрт ижил тэгш үйлчлэх ёстойг сануулаад зөрчсөн нэгэнд нь шаардлагатай бол хүч хэрэглэж байх эрхийг өөрсдийнхөө өмнөөс олгожээ.
“Шөний манаачийн” үүрэг ийнхүү ойлгомжтой байсантай адил хүмүүсийн ажил хөдөлмөрийн хуваарь ч өөр өөрийн мэдлэг, ур чадварт суурилан тодорхой гарсан байдаг бөгөөд хэн ч нэг нэгнийхээ ажилд садаа болохгүй, бүгд өөр өөрийн амьдралаа хариуцан ухамсарладаг байв. Харин манаач “өмчлөх эрхийг хамгаал” гэснийг өөрөөс нь зөвшөөрөл авч өмчлөх ёстой, “шударга ёсыг мана” гэснийг шударга гэж юу болохыг тогтоо гэсэн үг хэмээн мэлзэх болсон юм.
Эцэст нь “түүнд” буу байдаг болохоор бүгд түүнээс айн бууж өгөхөөс арагүйд хүрсэн юм.
ГЭТЭЛ ТЭР ӨӨРИЙГ ХИЙСЭН
Ийнхүү өөрт нь олгогдоогүй эрхийг биедээ нялзаасан манаач өдөр тутам цалин хангамжаа нэмэх болж гуталчин, барилгачин, талхчин, бичээч гээд ажил хийж буй хүн бүрийн олсон орлогынх нь талаас илүү хувийг өөртөө авах болсон байна. Баялаг бүтээх гэж зовсноос түүнтэй нөхөрлөвөл амар хялбар амьдарч болохыг ойлгосон олон хүн “түүнийг” тойрон хүрээлэх болов. Тэд ч жинхэнэ манаачаас илүү их шулан мөлжигчид болсон төдийгүй “түүнтэй уулзуулж асуудлыг нь шийдэж өгөх” нэрийдлээр их хэмжээний хээл хахууль авах боллоо. Яваандаа энэ хахуулийг өгөлгүйгээр ажил төрлөө явуулах төдийгүй амьд явах ч боломжгүй болсон юм.
Энэ байдалдаа ханаагүй манаач болон түүнийг хүрээлэгчид өнчин, ядуу хүн их байгаа тул орлогыг шударга хуваарилах хэрэгтэй гэсэн нэрийдлээр илүү ихийг хийж бүтээсэн хүмүүсийн аж ахуйг булаах болов. Уул нь хүмүүсийн анхнаасаа ойлголцож дагаж ирсэн жам ёсны зүй тогтлоор бол хүн бүр хийсэн бүтээснийхээ хэрээр үр ашиг хүртэх ёстой бөгөөд бүгдэд ижил тэгш эрх, адил нөхцөл байх ёстойгоос бүгд ижил орлоготой байх учиргүй билээ. Харамсалтай нь олон хүн үүнийг мартсаны дээр ихэнхи нь өөрийн чадлаар амьдрах гэснээс “түүнийг” аялдан дагах нь дээр юм байна гэж бодох болжээ.
Учир нь “тэр” хийж бүтээснийг нь булаагаад зогсохгүй юуг, хаана, яаж хийгээд хэдээр хэнд зарах ёстойг нь ч заах болсон юм. Энэ бүх зааврын дагуу ажиллаж гэр бүлээ тэжээж тэтгэх нь бараг боломжгүй зүйл билээ.
Хүн анх үүсэхэд хамт үүссэн жам ёсны эрх, чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн эрх чөлөөний зарчмууд үгүй болж “түүний” тогтоосон журам заавраар явах болсноор үргэлж дээш тэмүүлдэг хүний мөн чанар бүдгэрч хөгжил зогссон юм. “Түүний” гар хутгалдсан бүхэн нуран унаж үгүйдээ гэхэд зогсонги байдалд орж байлаа.
Эцэстээ хүмүүс хувийн өмч, нийтийн сайн сайханаа манаачаас өөрөөс нь хамгаалах нь асар том асуудалтай болсон юм.
ТҮҮНИЙГ ЯАХ ВЭ?
“Тэр” одоо ч буу зэвсэгээ барин хэнийг ч яаж ч хашраахад бэлэн зогсож буйн дээр, түүнийг тойрон хүрээлсэн үй олон бэртэгчин этгээд араа шүдээ яралзуулан таны хувийн өмчийг булаан дээрэмдэж, бизнесийн эрх чөлөөг тань хааж боогдуулан, амьдрал ахуйг тань таны өмнөөс зохицуулна хэмээн хутгалдаж байгаа.
Дахин сануулахад “түүний” үүрэг энэ огт байгаагүй бөгөөд өнөөдөр бол “түүнд” элдэв янзын эрх л байхаас үүргийн тухай ойлголт огт үгүй болжээ.
Өмч хөрөнгийг харж хамгаалах ажлаа хийхийн оронд тэдгээрийг өөрийн гэж үзэн захиран зарцуулж эздийг нь айлган сүрдүүлэх замаар команддаа байлгаад байгаа “манаачийг” яах ёстой вэ?!
Өөр “сайн хүнээр” манаач тавих тухай бүгд ярьж байгаа бөгөөд өмнө нь олон ч удаа манаачаа сольсон боловч байдал огтоос дээрдээгүй билээ. Учир нь угаас “сайн хүн” энэ ажилд гарч ирдэггүй буюу хүн нь хэдий шударга журамтай байвч манаачийн амьдардаг цамхаг нь тэднийг заавал ч үгүй өөрийгөө бүхнээс дээгүүр тавин амьд хүмүүсээр шатар тоглохоор ирсэн амьд бурхан гэж бодуулаад байдаг муу ёрын халдварт өвчинтэй газар билээ.
Цамхагийн энэ нөлөөг багасгахын тулд түүнийг аль болох “намсгах” хэрэгтэй гэнэлээ. Тэгвэл манаачийн урт гар бүх зүйлд хутгалдах явдал багасна. “Түүний” команд бага бөгөөд хийх ажил нь цомхон байх тусмаа хүмүүст амар тайван байх болно.
Ерөөс тэрхүү аймшигт буутай этгээд огт үгүй байсан бол амьдрал ямар сайхан байхсан болоо. Хүн бүрт оюуны өндөр потенциал байдаггүй ч гэлээ хэнээс ч хамааралгүйгээр өөрийнхөө амьдралыг авч явах чадвар байдгийн адил “манаачийг” давруулалгүйгээр нийтлэг эрх ашгаа хангах ухамсар байх л учиртай.
Subscribe to:
Posts (Atom)