Government spending isn't Stimulus

Данхагар төр Ж.Бушт үр дүнгээ өгөөгүй, Б.Обамад ч өгөхгүй
Харин С.Баярт?

Като Институтын судлаач Даниел Ж.Митчелийн бичсэн өгүүллийг бидэнд ч чухал юм болов уу гэж үзээд орчууллаа. Орчуулсан А.Батпүрэв

Бушийн засаглалын жилүүдэд Урамшууллын хөшүүрэг гэж нэрийдсэн, Кейнсийн онолд суурилсан бодлого 2001, 2008 онд хэрэгжсэн. Энэ бодлого хүмүүсийн халаасанд улсаас мөнгө хийвэл хэрэглээний зардлыг нэмэгдүүлж улмаар эдийн засагт түлхэц өгнө гэж итгүүлж байсан юм. Кейнсист онолын эдгээр үзэгдэл нь үр дүнгээ өгөөгүй боловч зайгаа тавиагүй л байна. Обамагийн эдийн засгийн баг ч бас үүнтэй адил, гэхдээ хамаагүй том дүнтэй бодлогыг зүгтүүлж байгаа. 800 тэрбум гаруй долларын шинээр бий болгосон зарлага болон татварын хөнгөлөлтүүд нь хүүгийн зардлыг тооцвол 1 триллион доллар даваад зогсохгүй цаашид амлах амлалтуудын дөнгөж эхлэл байж ч магадгүй.

Гэвч муу юмыг улам их хийх нь өсөлтийн жор яавч биш. Маш ерөнхийгөөр хэлбэл Засгийн газрын зарлага нь эдийн засагт дарамт л болно. Зээлнэ үү, татвараар авна уу ялгааүй энэ нь баялаг бүтээгч салбараас олсон мөнгийг л нааш цааш нь болгоно гэсэн үг юм. Цаашилбал Засгийн газрын зарлагын ихэнхи хэлбэр нь хөдөлмөр болон капиталын зүй зохисгүй хуваарилалтыг бий болгож эдийн засагт хохирол учруулдаг билээ.
Хэдийгээр эдийн засгийн үйл явцад олон хүчин зүйл нөлөөлдөг ч гэлээ засгийн газрын зарлагын сөрөг нөлөө нь өсөлтөнд нөлөөлөгч нэг хүчин зүйл мөн болохыг төрийн оролцооны түвшин өөр өөр улсуудын жишээнээс харж болно. Хонгконг гэх мэт төрийн зохицуулалт багатай эдийн засгийн өсөлт нь Франц мэтийн зохицуулалт ихтэй орнууд төдийгүй Америктай адил дундаж хэмжээний төрийн оролцоотой улсуудын өсөлтийн хувиас өндөр байдаг нь дээрх зарчмаар тайлбарлагдана. 1980 оноос хойших үзүүлэлтүүдийг харьцуулж үзэхэд Хонконгийн эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт 5 хувь, Францынх 2 хувь байгаа юм.

Кейнсист онолыг няцаах нь
1930-аад оны үед Кейнс болон түүний шавь нар засгийн газар мөнгө татаж түүнийгээ зарцуулах юм бол эдийн засагт өсөлт бий болно гэж мэтгэж байв. Тэдний онолоор бол энэхүү нэмэгдэл зарлага нь хүмүүсийн халаасанд орно, хүлээн авагчид нь энэхүү мөнгө буюу «анхдагч хөшүүргээ» зарцуулснаар эдийн засагт цусны эргэлт болж өгөх учиртай. Кейнсистүүд мөн татварыг бууруулах юмуу янз бүрийн хөнгөлөлт чөлөөлөлтүүд нь засгийн газар ямар нэг аргаар мөнгө олж хүмүүсийн гар дээр тавихтай адил нөлөөтэй гэлцдэг.

Энэхүү Кейнсист онол нь логикийн маш том алдаанаас эх авч байна. Бодит амьдрал дээр илэрхий харагдаж байгаа баримт бол засгийн газар эхлээд эдийн засгийн системээсээ гадуур мөнгө хийлгүйгээр одоо байгаа эдийн засагруу юу ч нэмж шахаж чадахгүй. Засгийн газрын зарлагын эдийн засагт оруулж байгаа ямар нэг мөнгө гэдэг бол өөрийнх нь нэг халааснаас аваад нөгөөд нь хийж байгаа л хэрэг. Кейнсистүүдийн санал болгоод байгаачлан төр эхлээд зах зээлээс татсан мөнгөө буцаагаад «урамшууллын багц» болгож зарцуулснаар нийт эрэлт нэмэгддэггүй.
Өөрөөр хэлбэл Кейнсизм нь үндэсний орлогыг нэмэгдүүлэхгүй зөвхөн дахин хуваарилж л чадна.

Хоржоонтой нь Жон Майнард Кейнс өнөөдөр амьд байсан бол Кейнсист онолтон биш л байх болов уу. Ямар ч байсан тэр өнөөгийн данхагар төрийг талархан дэмжихгүй биз.

Кейнсист эдийн засаг: Уналтын явсан зам
Бодит амьдралын түүхэн баримт Кейнсист хандлагыг дэмжихгүй байна.
Херберт Хүүвэр засагласан 4 жилдээ татварыг санаанд оромгүй нэмэгдүүлж (25-c 63 хувь хүртэл) маш хэрцгий протекционист бодлогыг тулган хувийн салбар дахь оролцоог үлэмж нэмэгдүүлсэн. Хамгийн гол нь Кейнсизмын энгийн ойлголт ёсоор засгийн газрын зарлагыг дөрөвхөн жилийн дотор 47 хувиар нэмэгдүүлсэн. Ингээд тэрээр өр зээлгүйгээр төсвөө санхүүжүүлж чадаагүй. Түүнийг ажилдаа орсон 1929 онд төсөв илүүдэлтэй байсан бол 1933 онд ажлаа өгөхөд ДНБ-ий 4.5 хувьтай тэнцэх алдагдалтай байжээ.
Харамсалтай нь Рузвельт мөн адил бодлогыг хэрэгжүүлсэн. Дээд шатлалын татвар 79 хувь хүртлээ нэмэгдэж зах зээл дэхь төрийн оролцоо хэр хэмжээнээс хэтэрчээ. Мэдээж хэрэг засгийн газрын зарлага гэрлийн хурдаар өсч 1933-1940 оны хооронд 106 хувиар нэмэгдсэн.

Данхагар төрийн бодлого Хүүвэрт үр дүнгээ өгөөгүй шигээ Рузвелтэд ч сайн юм болоогүй юм. Ажилгүйдэл өндөр хэвээр, 1930-аад оны турш 17 хувиас буусангүй, нийт бүтээмж Дэлхийн II Дайныг хүртэл 1929 оны түвшиндээ хүрч чадаагүй.
Калифорнийн их сургууль дээр хийгдсэн сүүлийн үеийн судалгаагаар дээрх «Шинэ эргэлтийн» бодлого нь Их хямралыг даруй 7 жилээр уртасгажээ.

Бусад Кейнсист бодлогууд ч мөн адил бараан үр дүнд хүргэсэн бөгөөд азаар Их хямралын үеийнхээс доор орсонгүй. Жералд Форд 1970-аад оны үед Урамшууллын бодлогыг зарим салбарын татварын буцаан олголтоор хэрэгжүүлсэн. Гэвч эдийн засаг өсөөгүй. Яагаад гэвэл нэг хэсгээс нь мөнгө татаж аваад нөгөөд нь буцаан олгох нь бүтээмж, гарцыг нэмэгдүүлэхгүй шүү дээ. Дээр дурьдсанчлан Жорж Буш мөн ийм бодлогыг 2001, 2008, онд хэрэгжүүлсэн ч аль алинд нь эерэг нөлөө үзүүлээгүй.

Олон улсын баримтууд ч Кейнсизмыг няцааж байна. Хамгийн тодорхой жишээ нь магадгүй Япон байх. Тус улс 1990-ээд онд тогтонги байдалд орсон эдийн засагтаа үсрэлт хийхийн тулд дэмжлэгийн бодлого хэрэгжүүлсэн ч улсын өр нь 10 жилийн дотор 2 дахин нэмэгдсэнээс өөр юм болоогүй юм. Үүнээс хойш өнөөг хүртэл Японы эдийн засаг илааршиагүй бөгөөд 1990-ээд оныг Японд «алдагдсан цаг үе» гэдэг билээ.

Дүгнэлт
Эдийн засгийн төлөв байдалд мөнгөний бодлого, худалдааны бодлого, татвар, хөдөлмөрийн зах зээл, өмчийн эрх, өрсөлдөөн гээд олон хүчин зүйл нөлөөлдөг. Гэхдээ маш чухал нэг хувьсагч бол засгийн газрын зарлага юм. Хэрэв засгийн газар хуулийн засаглалыг хангах гэх мэт гарцаагүй чухал нийтийн үйлчилгээнүүдийг үзүүлэхээс хэтэрсэн зарлага гаргаж байгаа бол засгийн газрын данхагар, хүчтэй байдал эдийн засгийн өсөлт хоёрын хооронд урвуу хамаарал байна гэсэн үг.
Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд бодлого буруу тийшээ шилжсэн, одоо улам бүр даамжирч байна.

PS: Өөрсдийн бий болгосон хямралаар далимдуулан төрийн оролцоог улам нэмэгдүүлж, татварын мөнгөөр Урамшууллын бодлого гээчийг хэрэгжүүлэх оролдлого том, бага улсын эрх баригчдын дунд моод болж байгаа өнөө үед энэ талаар тунгаан бодоцгооно уу.

VALKYRIE

Хэтэрхий ухаантай улс төрийн драм Lions for lambs-ийг эс тооцвол Сүүлчийн Самурайгаас хойш амралтын байдалд байсан Том ах эргэн иржээ. Ирэхдээ өрөөсөн гартай, тэр нь хоёрхон хуруутай, өрөөсөн нүдээ төмөр саванд кармалаад явж байдаг аймаар төрхтэй язгууртан угсааны герман оффицерийн дүрээр ирж байна.
Гэхдээ хурандаа Клаус Фон Штауфенберг жинхэнэ аймшигт мангас болох Гитлерээс Герман орныг, цаашлаад Европыг аврахаар зориг шулуудан 20р зууны хамгийн том улс төрийн хуйвалдааныг зохион байгуулсан түүхт хүн юм. Тэдний ажиллагааны нэр VALKYRIE. Домогт өгүүлснээр бол Valkyrie хэмээх сүнс тулалдааны талбарт хэн үхэх хэн амьдрахыг бурхны өмнөөс шийддэг.


Гитлерийг алах гэсэн 15 удаагийн оролдлого байснаас Valkyrie ажиллагаа хамгийн том нь. Тэд зөвхөн Фюрерийг алаад зогсохгүй төрийн эргэлт хийж эрх мэдлийг нацистуудаас авах том зорилготой байлаа.
1945 оны 7 сарын 22нд хурандаа Штaуфенбэрг өөрийн гараар цуст яргачинг генералуудтайгаа зөвлөлдөж байхад нь тэсрэх бөмбөг үлдээгээд гарна. Ажиллагаанд 3 генерал дээд тушаалын офицеруудаас эхлээд улс төрчид, цэргийн холбооны дарга гээд олон хүн оролцож нарийн бэлдсэн тул дараа дараагийн үйлдэл сэтгэл хөдөлгөн үргэлжилсээр.., хэдхэн цагийн дотор Рейхстагийг гартаа авч СС-ийн удирдлагуудыг шоронруу илгээнэ. Дараагийн гол бай болох Геббелсийг баривчлах тушаалаа Штауфенберг илгээтэл зөрүүлээд өөрийг нь баривчлах тушаал Берлиний цэргийн командлалд ирж байлаа. Чөтгөрийн Гитлер үхээгүй байж... угаасаа ингэж үхээгүйг үзэгчид мэдэж байгаа ч үнэн байгаасай гэж хүсэн өдийг хүртэл догдлон үзсэн байв.
Энэ нь энэхүү historic war киног үзүүштэй thriller болсныг илтгэнэ. Ердөө 9 сарын дараа өөрөө амиа хорлох дарангуйлагчийг устгахын тулд ямар агуу үйл явдал болсон юм бээ гэмээр.

Өнгөрсөн жил зураг авалт нь эхлэх гэж байхад Германы батлан хамгаалах яам эсэргүүцэл үзүүлж байсан ч эцэстээ тус улсад зураг авахыг зөвшөөрсөн гээд эхнээсээ дуулиан дагуулж хийгдсэн. Хурандаа Штауфенбергийн ач хүүхэд, Германы соёлын сайд зэрэг хүмүүс дэмжиж байсан бол Штауфенбергийн охин бусад нилээн олон германчуудтай адил Том Крузийг тоглохыг эрс эсэргүүцэж байжээ. Учир нь тэдний хувьд энэ маш эмзэг түүх бөгөөд түүхэн баатраар нь холливудын хөөрхөнөөс цаашгүй залуу тоглоод байдаг ч үгүй юм гэж бодсон гэдэг. Ядаж байхад Том ах Scientology гэдэг явцуу шашны байгууллагад элссэн нь тэдний уурыг барж байж.
Гэвч Томын тоглолтоос герман язгууртан харагдахгүй байна гэх мэт шүүмжлэлийг эс тооцвол ерөнхийдөө эерэгээр хүлээж авчээ.

Найруулагч Сингер X-men мэтийн киногоор занималдаж байсан залуухан нөхөр. Зураг авалт нь янзтай, ерөнхийдөө классик. Визуал эффект мөн сайн ч театрт л мэдрэгдэх байх. Valkyrie-д өгсөн Критик үнэлгээ B-, үзэгчийн үнэлгээ B+

10A Greeting

Цугааранд нь шинэ оны мэнд хүргээд нэг шоу бэлдсэнийг үзэцгээжүү. 5 дугаар нь хоосон боловч 8 хүртэл нь play юмуу next дараад үзээд байхаа мэдээ.
Үнэгүй юм ашигласын болохоор энэ дээр дарангуут өөр цонх дуудаад нэг сурталчилгаа харуулбал бүү цоч тэвч, итгэ, хүлээ.

Make a Smilebox slideshow

The Dark Knight

Бостон Глоб гэдэг сонины нэг баагий энэ киноны тухай иймэрхүү утгатай ревью хийсэн байх юм. "Сэтгэл чинь хөдөлнө, аймаар дарамтанд орно, уур хүрнэ, шалдаа буунаа" гэж.
Уул нь би Бэтмэний цувралд дуртай биш л дээ, мангар санагдаад байдын. Гэтэл энэ постерийг нэг газар тэнэж яваад харангуут сонирхол татдын байна.

Heath Ledger гэж нөхөр энэ дээр гарсан Жокерт тоглох гэж балласан юм шиг байнаа. Гарууд 1989 оны Jack Nicholson-той адилтгаж бариад л байна. Үэгчийн болон критикал талаасаа аль алинаас нь А үнэлгээ авсан байна гэхээр овоо юм шиг байнаа.
Тэгээд ч ихэнхи супермэний адил үлгэрийн ч юм шиг хөгийн акшн биш Триллер кино гэсэн байгаа нь үзэхсэн гэсэн хүслийг улам хөдөлгөв.
Дээрээс нь жүжигчдийн бүрэлдэхүүн лаг гээд аль диванграас хойш л зурагт мурагтаар яриад байсан нь үнэн юм шиг байна. Christian Bale / Бэтмэнь Gary Oldman / мөрдөгч Гордон, Morgan Freeman / нууц ноён, Heath Ledger / Жокер гэх мэт составтай байна.
Тэхээр байшдээ энийг үзэх хэрэгтэй байнаа, хэн нэгэнд нь байгаа бол надад өгч тусална уу,
Мөн зарим нэг хүнд хандаад нэмж хэлэхэд WHY SO SERIOUS? айн ? :-)

Maradona returns

Би цагаан цэнхэрүүдийг үзэхдээ үргэлж кайфтай байдаг. Тиймээс Мара ах нарлаг Аргентины төдийгүй дэлхийн хөл бөмбөгт эргэн ирсэнд их баяртай байгаам. Тиймээс энэ тухай мэдээ болон Амармэндийн бичсэн постыг копидоод оруулчихлаа. Зарим газар "манайх" гээд байгаа тэрийг нь зүгээр л манай фронт гэж ойлгоно биз. Яг "минийх" бол бурхнаас нэг их хөгжил биш самба, хөлбөмбөг хоёрыг авахаар тохирсон хүмүүс байгаам. Өнгөрсөн олимпоор энэ хоёын тулаан болж миниих нь манайханд гутамшигтай хожигдсон ч гэлээ би гоё юм үзсэн дээ сэтгэл хангалуун байгаа юм. Ингээд Аргентины шинэ босс Диего Марадонагийн тухай. Харин миний асуулт Мара сайн дасгалжуулагч байж чадах уу?
...
Өчигдөр орой Аргентины хөлбөмбөгийн холбоо Diego MARADONA, Sergio BATISTA, Carlos BIANCHI, Miguel Angel RUSSO нартай уулзаж ярилцах мэдээ байсан тэгвэл өнөөдөр Мара шинэ босс болжээ. Түүний багт залуучуудын шигшээгийн дасгалжуулагч сая олимпийн аварга авсан Батиста багтаж ажиллах болж. Тэд 86 оны дэлхийн аваргын бүрэлдэхүүнд хамтдаа тоглож байсан юм. 86 оны дэлхийн аварга 90 оны мөнгөн медальт багийн дасгалжуулагч Карлос Билардо Марагийн зөвлөхөөр ажиллах юм. Билардо бол Марад хамгийн их итгэл хүлээлгэдэг хүн байсан билээ. Тэрээр ТВд өгсөн ярилцлагадаа тэр бол эргэлзээгүй номер нэг сонголт би түүнтэй хамтран ажиллахдаа таатай байх болно гэжээ. Хамгийн сүүлд тэрээр 2004 онд Студентс багийг дасгалжуулж байлаа. Марагийн дараагийн өөр нэг туслах нь мөн л 86 оны дэлхийн аварга багийн гишүүн Хосе Луйс Браун юм байна. Тэрээр 17 хүртэлхи насны шигшээ багийг удирдаж байсан юм. Ямартаа ч Мара өөрөө дасгалжуулагчийн ямар ч туршлагагүй ч гэлээ түүний баг маш сайн баг болсон санагдаж байна. Батиста миний бодлоор тун сайн дасгалжуулагч дээр нь багийн түүхэн дэх хамгийн шилдэг коач Билардо нар ажиллана. Дээр нь энэ дөрөв дөрвүүлээ 1983- 1990 оны хооронд шигшээд хамтдаа тоглож нэг нь дасгалжуулж байсан болохоор маш сайн гар нийлж ажиллах байх гэж найдаж байна.
За ямартай ч ингээд хөлбөмбөгийн бүх цаг үеийн түүхэн дэхь хамгийн шилдэг тоглогч магадгүй өнгөрсөн зууны түүхэн дэхь хамгийн өвөрмөц этгээд манай шигшээ багийг удирдах боллоо.
Тэр бол хар тамхичин архичин зөрүүд коммунист этгээд араншинтай. Гэхдээ түүнд итгэл хүлээлгэсэн магадгүй хамгийн том шалтгаан нь түүний аргентинийн төлөө цохилох зүрх сэтгэл нь байж болох юм. Өөр хэн нэгэн менежерээр ирлээ гэхэд түүнд алдар нэрээ дурсгах цом авах нь хамгийн чухал байх байсан бол Марадонагийн хувьд өөр байж болох юм. Түүнд тэртэй тэргүй хангалттай алдар нэр хүнд байгаа. Тэр ердөө л аргентинийн хөлбөмбөгийн төлөө цохилох зүрхтэй болохоор энэ багийн төлөө зүрх сэтгэлээ зориулахыг хүсч байгаа учраас л энэ ажлыг хүсч байгаа цорын ганц хүн ч байж болох юм. Шигшээгийн дасгалжуулагч болоод удаагүй байсан Билардо тухайн үедээ супер од байсан Марадонатай уулзаад чи суперод тэхээр шигшээдээ тоглосны чинь төлөө чамд цалин өгөх хэрэгтэй юу гэж асууж байхад би энэ шигшээ багийн өмсгөлийг өмсөх бүртээ анх удаа шигшээд дуудагдаж байгаа залуу шиг л баярладаг энэ **н** асуултыг надаас ахиж битгий асуугаарай гэж байсан гэдэг.
Тэр шигшээ багт юу өгч чадах вэ? Тэр бол зөрүүд адайр зан араншинтай. Гэхдээ тэр бол тэмцэгч пэссионист хүн. Тэр тоглолт бүрт ялахыг чин сэтгэлээсээ хүсч ялалтын төлөө тэмцдэг. Тэр Пелегийн талаар ярихдаа тэр гайхалтай тоглогч гэхдээ хөлбөмбөг тоглох заяатай робот мэт л байдаг тэр талбайд гараад сайн тоглодог гоол хийдэг гэхдээ тэр үүнийг ажилаа хийж байгаа мэт л хийдэг. Түүнд хүсэл сэтгэл пэшшин байдаггүй. Би ийм тоглогчдод нэг их дуртай биш. Одоо үеийн жишэг нь Зидане байна. Харин надад Дель Перо шиг хөлбөмбөгт зүрх сэтгэлээ өгсөн тоглогчид таалагддаг гэж хэлж байсан. Тэр ийм л хүн. Тэр энэ багт ялалтын төлөө зүтгэх менталитийг авчирч чадах хүн. Хамгийн сүүлд Ортега, Симеоне, Верон нарын үеийн шигшээ багт энэ чанар харагддаг байсан. Харин үүнээс хойшхи шигшээ багт ийм зан араншин илт дутагдаж байсан. Месси Рик гээд лидерүүд нь хэтэрхий даруухан. Харин Мара ирсэнээр ялалтын төлөө эрмэлзэх дайчин шаргуу агрессив сэтгэлзүйг энэ багт төлөвшүүлж чадах байх.
Марадона дасгалжуулагч болсоноор өөр нэг давуу тал нь тэр илүү шийдэмгий зоримог ажиллах боломжтой. Дасгалжуулагч болохоосоо өмнө өгч байсан ярилцлага.

- Би амьдралаас авч болох бүх зүйлсээ яг одоо авчихаад байна Миний охид миний эцэг эх маш сайн байгаа. Би амьдралынхаа гайхамшигт үе дээр байна. Хэрвээ энэ боломж ирвэл миний төрсөн өдрөөрөө авч болох хамгийн төгс бэлэг болох болно.
Хэрвээ би дасгалжуулагч болбол өөрийнхөө амьдралыг тэрчигээр нь энэ багт зориулна. Өдөр бүрийн өглөөнөөс оройг хүртэл энэ багийн төлөө чадах бүхнээ хийх болно. Сержио Батиста болон түүний туслах Хосе Браун нар надаас илүү дасгалжуулагчийн туршлагатай тийм болохоор хамгийн түрүүнд би тэднийг багтаа авна.
Би Албиселестег ялалтын төлөөх хүсэл эрмэлзлэл өөрийн гэсэн стиль зорилгоор ахин цэнэглэхийг хүсч байна. Би тэднийг амжилтанл хүргэхийн төлөө бүх зүйлээ өгнө.
Би үүнтэй хамтаар надад риск ирэхийг ч мэдэж байна. Гэхдээ би шүүмжлэлээс айхгүй байна. Миний шийдвэрийн дараа зарим хүмүүс баяртай биш байгааг би мэдэж байна. Тэд намайг үзэн ядаж эхэлж байгаа. Гэхдээ би энэ талаар бодохгүй байна. Би тэдний үзэн ядалт шүүмжлэлтэй хамт амьдарч чадах болно. Энэ бүх асуудлууд миний аргентинийн менежер болох хүслийн хажууд өчүүхэн зүйл.
Би шигшээ багийг Рик эсвэл Мессигээс хамаарсан биш болгох болно хэрвээ энэ ажлыг авбал. Мессид барса илүү эрх чөлөөг олгодог. Ягаад гэвэл тэр энэ удаа муу тоглолоо гэхэд өшөөгөө дараагийн бүтэн сайнд авч чадна. Харин шигшээ багт ийм боломж олддог гэж үү?
Магадгүй би санал асуулгын сүүлийн байранд байж болно. Гэхдээ Аргентин хүн бүрийн зүрх сэтгэлт би ямагт нэгт байх болно.

Slavery agreement

ВХ-ийн I have a dream гээд дуу сүүлийн үед зурагтаар их явууд байнаа даа. Ерөөсөө л энэ дуу бол тэр кинонд зориулсан дуу, агуулга нь ч тэр. Тэхээр байнаа: Өнөөдөр амьдрал хэцүү байнаа, залууст боломж алгаа, тэдэнд хоосон халаас алхам тутамд нь ашиглачий гэсэн том гаруудаас өөр юм байхгүй, "Монголд хүн болохоор Америкт нохой болчуул тэнд ядаж амьтны эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгтэй" гэдэг үнэн ч юм шиг. Гэхдээ залуучуудад хүсэл мөрөөдөл, итгэл, итгэсэн хайрласан бүхнийхээ төлөө юуг ч хийх хүч чадал байгаад байнаа. Харамсалтай нь манай нийгэм, манай хот, манай жунгл, манай АХ нар тэр итгэлийг хөсөрдүүлж, хүч чадлыг нь буруугаар ашиглаж хүсэл мөрөөдлийг нь унтраагаад байна.

Би энэ киноноос ийм л юм ойлгосон. Уран бүтээлчид нь бараг л 7 сарын 1-ны талаар өөрсдийнхөө noise-ийг хийчихсэн юм бишүү. Ялангуяа төгсгөлд Дамчаа гуай бараг л "ер нь Баяр өөрөө л..." гэж байгаа ч юм шиг.
Жүжигчид яахав ээ америк кинонд гардаг шиг булчин шөрмөс нь зангирсан 2 залуу, 2 гоё хүүхэн. Гэхдээ муу тоголсон гэж байгаан биш. Харин тэр дүү охинд нь тоголдог охин сайн юм байлээ шүү. Дээр нь Төмөрбаатар гуай, Дамчаа гуай 2 аваад явчихаж байгаан, ялангуяа Дамчаа гуай.., зэвүүн зэвүүн.
Логикфилм гээд зохиолын дуучдын клипийг эрс өөр болгоод байсан продакшинд байсан Отгонзориг билүү нэг залуу ерөнхий зураглаач нь... ер нь бол сайн зураглаач байлээ стандарт талаасаа харвал. Гэхдээ миний бодлоор тийм ГОЁ биш стандарт биш, этгээд зураг авалттай байсан бол илүү лаг байх байсым шигээ.
Найруулагч нь Батболд гээд залуу, Татарын тоголсон киноноос нь хойш би хувьдаа их үнэлээд байгаан. Мань эр гэхдээ шүүмжлий гэсэн хүнд бол аймаар драм хийх гээд ч байгаам шиг боевикдох гээд ч байгаам шиг нэг тийм холион бантан хутгачихдаг арга барилтай ч юмуу даа. Боолын гэрээ дээр л гэхэд нуль цус нөж алалцаан, бөөн инээд ханиад, романтик хайр, сэтгэл зүйл зөрчил бүгдээрээ нэг дор. Магадгүй олон(зүгээр л олон) үзэгч татах гээд зориуд тэгээд хаячихдаг байж бас болох юм.

Хувьсгал энэ тэр гэхэд хаашаа юм, гэхдээ энэ бол сүүлийн үед хийгдсэн монгол кинонуудаас энэ бол сайн болсон кино гэж хэлнээ. Тэр Шүрэн бугуйвч, Дурлалын ангууч, Элсний нүүдэл эднүүсийн хажууд ч бараг л хувьсгал даа. Ерөнхийдөө би B+ үнэлгээ өгч байна.
Дууных нь үгнээс ийм ганц мөр тогтоосын. "Миний эх орон хамгийн сайхан орон болно гэдэгт би итгэдэг".

Don't Forget !

Энхбаярын Доржсүрэн
1984 онд Хэнтий аймагт төрсөн. Дунд сургуулиа төгсөөд олон улсын хүмүүнлэгийн байгууллагад сайн дурын ажилтнаар ажиллаж улмаар АНУ-ын Монтана муж улсад 2 жил ажиллаж амьдарч байгаад иржээ. Ирээд Канадын хөрөнгө оруулалттай КАМЛ компанид орчуулагч, аж ахуйн ажилтнаар ажиллаж байсан. Эрх чөлөөний орон гэгддэг Америкаас ирээд жил гаруйхан болж байгаа энэ залуугийн дотор их хүсэл мөрөөдөл, зорилго тэмүүлэл байжээ. Ээж аавдаа шинэ байшин барьж өгч дүү нарынхаа амьдралыг жигдрүүлчихээд өөрөө сурахаар ирнэ гээд, очсон хүн шингэхийг хүсдэг Америкаас эх орноо зорин ирж.
Харин эх орон нь түүнийг буудаж угтлаа.
Эрх чөлөөт, хүний эрхийг дээдэлсэн нийгэм ямар байдгийг өөрийн нүдээр үзлээ, бид ингэж амьдарч болохгүй юм байна гэж ярьж байсныг нь мэдсэн юм шиг бууджээ. Харамсалтай нь тэрээр бодож төлөвлөснийхөө төлөө тэмцэж яваад биш, үеэлийндээ очих гээд такси хүлээж зогсоохдоо амь насаа алджээ. Түүний өвөг дээдсийг ч буриад цустай төрснийх нь төлөө хомроглон алж байсан түүх давтагдав уу.

Ренчиндагвын Мөнх-эрдэнэ
1981 онд Дорнод аймагт төрсөн. Чойбалсан хотод дунд сургуулиа дүүргээд цэргийн албанд явж “Онц буудагч” цолтой нэр хүндтэйгээр халагдаж иржээ. Армид үлдэх боломж байсан ч цагдаа болох хүслээ даган Дорнод аймагтаа цагдаагаар ажиллаж хамгийн олон гэмт хэрэг илрүүлсэн оны шилдэг цагдаагаар ч шалгарч явжээ. Оюутан дүү нар, настай ээжийгээ даган Улаанбаатар хотод 3 жилийн өмнөхөн ирж суурьшсан. Зовсон хүн жаргаж, золбин нохой зоолдог гэлцдэг хот хүрээ газарт ажил амьдралаа улам дээшлүүлэх гэж ирсэнээс амьдралын төлөө тэмцэж яваад алуулахыг тэр хүсээгүй.
Түүнийг Гадаад хэргийн яамны хойд уулзвар дээр бяцхан хүүгээ зорин 30 метр мөлхөөд шархаа даалгүй нас барсан байхыг нь олжээ.

Цэрэнжавын Энхбаатар
1972 оны 3-р сарын 28-нд Сүхбаатар аймагт төрсөн. Хөдөө аж ахуйн техникумыг дүүргэсэн. Сүүлийн жилүүдэд хувиараа бизнес эрхэлж байжээ. Коммунист нийгмийн үе чөлөөт нийгмийн цаг үе хоёрын аль алинд нь амьдарч үзсэний хувьд тэрээр Ардчиллын үнэт зүйлсийг хайрладаг байв. Тиймээс итгэл үнэмшил, хайртай бүхнийхээ төлөө цуглаанд оролцож үзэл бодол нэгтэй байгаагаа илэрхийлсэн.
Гэвч түүний хүний эрхийг дээдэлсэн, ардчилсан гэж итгэж явсан төр нь түүнийг буудан хороочихоод байхад жишим ч үгүй сууж байна. Тэр галдан шатаагч, дээрэмчин, тонуулчин байгаагүй. Тэгэх шаардлагагүйгээр өөдрөг амьдрах чадалтай нэгэн. Тэр зөвхөн шударга үнэн, эрх чөлөөг л хүссэн юм.

***
Өнөөдрийн байдлаар мэдэгдэж эдгээр 3 залуугаас гадна 2 хүн буудуулж нэг хүн танигдахын аргагүй болтлоо зодуулж нас бараад байна. Айсандаа болоод эмнэлэгт очиж чадахгүй байгаа маш олон хохирогч бий. Эдгээр залуусын зарим нь шударга ёс, үнэний төлөө тэмцэж яваад амиа алдсан. Зарим нь шударгаар амьдарч мөрөөрөө явж байгаад алуулсан.
Аль алинийг нь бид мартах ёсгүй. Учир нь тэд манай нийгэм, манай төр ямар байгааг харуулж хүний эрхийн төлөө, ардчилсан хөгжлийн төлөө бид ямар их өөрчлөлтүүдийг хийх хэрэгтэй байгааг амиараа нотлоод одсон юм.
Тэдэнтэй хамт хүсэл мөрөөдөл, итгэл үнэмшил, эх орноо гэсэн сэтгэл одсон юм. Тиймээс бид мартаж болохгүй.

Бүрэн эрхээр нь 2008.07.16-ны 23:30-с С1 сувгаар үзээрэй.

Journey in 8002

Би нэг Гуливерийн аялалжуу юм хийснийгээ товчлон тэмдэглэлээ. Мужаа зүүдэндээ баахан бурхадтай шоуддагтай л төстэй юм болсын.

8002 оны 7-р сарын 01.
Эх газрын улсын нийслэл “Капитализмийг алгасагч цагаан морьтой улаан баатар” хот. /Ж.Орвеллийн “1984”-т гардагтай адил улс гэсэн үг/
Олон арван мянган хүн төв талбай дээр цуглаж тэндээсээ албан бус төрийн ордон болсон эрх баригч намын байрлуу жагсаалаараа алхаж байгааг телевизээр үзүүлж байв. Дарга нарын төрсөн өдрийг тэмдэглэх, эрх баригч нам-засгийн ойн өдрийг тэмдэглэхээс өөрөөр жагсаал цуглаан гэдэг зүйлийг мэдэхгүй хүмүүс ихэд сонирхон үзэж ингэж дарга нараас асуулгүйгээр тэгэх тэгэхдээ үнэн зүйлийг ярьж болдог юм байхдаа хэмээн гайхаж байлаа. Жагсагчид “Атрын 30-р аян”, “Эх оронч намын өдөр” гэх мэтийн зөвшөөрөгдсөн урианы оронд “Хүний эрх, эрх чөлөө”, “Авилгыг устгая” гэх мэтийн уриа барьж чанга дуугаар орилж байсан юм.
Тэгтэл ээлжит тогны хязгаарлалт болж телевиз үзэх боломжгүй болсон учраас хүмүүс төв талбайруу явцгаав. Тэдний дунд өөр цаг үеэс ирсэн Батка миний бие бас байв.
Бензин нийлүүлэгч Цагаан баавгайн улс зөвхөн эрх баригч намын гишүүдэд шатахуун жижиглэнгээр зардаг болсон учраас хүмүүс явган явах юмуу унадаг дугуйгаар л зорчдог ажээ. Хүмүүс улсын үйлдвэрт хийдэг, жижиг хүүхдийнх шиг хэмжээтэй бүгд адилхан улаан өнгийн дугуйг унах бөгөөд өөр дугуй унах гэвэл стандартын бус тээврийн хэрэгслээр хөдөлгөөнд оролцсон гээд замын цагдаа нар баривчилдаг. Шийтгэл нь тун хатуу бөгөөд ялангуяа одоогийн удирдагчийг гарч ирснээс хойш хууль журам чанга хатуу болсон гэж хүмүүс бахархан ярилцах ажгуу.
Үйл явдал болж байгаа газарлуу дөхөж ирэх үест өөдөөс үймж бужигнасан хүмүүс гүйлдэж ирлээ. Удалгүй хойноос нь хөөж байгаа харгис цагдаагийнхны буун дуу сонсогдож эхлэв. Хүмүүс амь амиа бодон гүйлдэхийн хажуугаар замд таарсан том том жип машинууд, тансаг харшуудыг шатааж байлаа. Нийгмийн ялгарал дээд цэгтээ хүрч тэгш бус болсноос доод давхаргынхан нь ингэж эсэргүүцлээ илэрхийлдэг үзэгдэл байдаг гэж хаа нэгтээ уншиж байсантай адил байв. Гэхдээ энэ улсад бүх хүн тэв тэгш бөгөөд нэгэн ижил үзэл бодол, өмч хөрөнгөтэй эв хамтын нийгэм оршдог гэж зурагтаар ярьж байсан юм. Мэдээж энэ нь эрх баригч намын гишүүдэд хамаарахгүй.
Цагдаа нар автомат буугаар шүршин элдэж хоромхон зуур хаа сайгүй цус нөж, үхэж бэртсэн үмүүсээр дүүрлээ. Батка нэгэн шархадсан хүнд туслах гэж оролдож байтал 10-аад цагдаа ирэн бороохойгоор нүдлээ...

8002 оны 7-р сарын 02
Ухаан ороод харвал ямар нэгэн эмнэлэгийн гадаа хэвтэж байх ажээ. Сайн санаатай хүмүүс түүнийг эмнэлэг дээр аваачсан боловч улсаас олгодог эрүүл мэндийн үйлчилгээний үнэмлэх байхгүйгээс эмнэлэгийн үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзан гадаа гаргаж хаясан нь тэр байв.
Энэ улсад ирээд анх танилцаж найзалсан Чимэдийн гэрлүү явлаа. Очтол Чимэдийн аав, ээж хүүгээ хайгаад явсан байв. Өнгөрсөн өдрийн үйл явдлын үеэр хэдэн мянган хүн баривчилсны дотор байж магадгүй хэмээн горьдож байв. Эсвэл бүр ч муугаар буудуулж үхсэн хэдэн авран хүний дотор ч байж болзошгүй. Гэвч хэн үхсэн, хэнийг баривчилснаа цагдаа нар хэлэхгүй байлаа, мөрдөн байцаалтын ажлын нууц ажээ.
Баривчлагдсан хүмүүсийг бөөнөөр нь хорьж байгаа шоронд очвол хэнийг ч нэвтрүүлэхгүй хэнтэй ч уулзуулахгүй байв. Холоос уулан дээр гарч гарвал хашаан дотор асар олон хүнийг тамлан зовоож байлаа.
Болж байгаа үйл явдлын талаар мэдээлэл авах ямар нэг хэрэгсэл байсангүй. Өмнөх өдрийн үйл явдлыг хэд хэдэн телевиз үнэнээр нь үзүүлж ёсзүйн ноцтой алдаа гаргасан учраас бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хааж зөвхөн улсын мэдлийн нэг телевизийг үлдээсэн байлаа. Түүгээр нь Солонгосын олон ангит кино, нийтийн дууны клипүүд л үзүүлэх бөгөөд үе үе шуурхай мэдээ гарах ч зөвхөн улс төрийн товчооны гишүүд хэрхэн хэт даврагчдыг илрүүлж устгасан, тэдний гарт үхсэн хүмүүсийн ар гэрт тусламж үзүүлж байгаа тухай л ярьж байв.

8002 оны 7-р сарын 03
Чимэд амьд, хоригдож байгаа нь мэдэгдэв. Гэхдээ Мөрдөн байцаах газар, Дотоод явдлын яамнаас байгуулсан Онцгой эрхт комиссоос түүнд хорлон сүйтгэх үйл ажиллагаанд оролцсон хэргээр цаазаар авах ял оноожээ. Өөрөө хэлэхдээ зөвхөн хөдөөгийн иргэдийн эрхийн тухай лозун барьсан бөгөөд нам-засгийн байрлуу дайраагүй гэж байв. Хөдөөнөөс саяхан ирсэн бүрэг, итгэмтгий залуу болох Чимэд ийм хэрэгт оролцсон гэдэгт ойр тойрныхон нь ч огт итгэхгүй байсан ч сөрөг хүчний намын гишүүн байсан, эмх замбараагүй байдал, хорлон сүйтгэх ажиллагаанд оролцсон гэдэг мэдүүлэгт өөрөөр нь гарын үсэг зуруулсан байв.
Аз болж Ерөнхийлөгч хэдэн хүнд өршөөл үзүүлж цаазыг 25 жил хорих ялаар сольсны тоонд Чимэд багтлаа. Түүний хамаатны ах сэтгүүлч нэгэн бээр намын хайрыг магтан дуулсан дууны уралдаанд шалгарч ерөнхийлөгчтэй уулзаж байсан нь хэрэг болжээ. Одоо Чимэдийн гэр бүл төр засаг, удирдагчдын хайр ивээлд улам бүр итгэн сүсэглэх болов.

8002 оны 7-р сарын 04
Төв талбай дээр бас нэгэн жагсаал боллоо. Гэхдээ энэ удаад төр засгийг биш түүний эсрэг эмх замбараагүй байдал үүсгэсэн хүмүүсийг үзэн ядах цуглаан болж байв. Ард түмэн хэт даврагчдыг нам дарсан төр засгаа тойрон нягтарч эв нэгдэлтэй байгааг Үндэсний олон нийтийн телевиз үзүүллээ. Цуглаанд нам-засгийн удирдагчид оролцон атар газрыг эзэмших 31-р аянг хийх болсноо сүр дуулиантай мэдэгдлээ. Мөн Тагнуулын газрын дарга 3 хоногийн өмнөх үйл ажиллагаанд гадаадын гар хөл оролцсон байсныг мэдэгдэв.
Хүмүүс аз жаргалтай, үгүй ядаж тийм гэсэн бодолтой бөгөөд эвтэй найртай, илүү дутуу хүсэл шуналгүй, зохиолын дуунаас өөр зүйл амнаас нь гарахгүй тайван амгалан болжээ. Сүүлийн хэд хоног олон хүн цугладаг бүх газруудыг хаасан учраас гуанзнаас хоол авч идэж чадаагүй миний бие хайж явсаар нэгэн ресторанд орлоо. Мах идэх нь энд хэтэрхий үнэтэй тансаг хэрэглээнд ордог тул ногооны хуушуур авч идэв. Өөр сонголт ч байсангүй. Ажиглаад байхад энд байгаа хүмүүст өөр сонголт гэдэг ойлголт ч байдаггүй юм байна.
Нойр хүрэхгүй байгаа болохоор жаал пиво ууя гэтэл оройн 21.00 цагаас хойш согтууруулах ундаагаар үйлчилдэггүй гэв. Гараад явах замдаа дэлгүүрээс нэг шил пиво аваад гартал гудамж талбай олон нийтийн газарт архидан согтуурсан хэргээр цагдаад торгуулав.
Зуны халуун үдэш ч гэлээ нүүрсний хар утаа тэнгэрийг бүрхэж хаа нэгтээ удахгүй болох Хувьсгалын ойн баярын парадад бэлдэж байгаа хүүхдүүдийн дуу сонсогдоно. Энэ хүүхдүүд шиг байхдаа би ирээдүй ямагт гэгээлэг гэж бодож байв. Тиймээс ч энэ цаг үед ирсэн.

Modern story-1

Би үлгэр зохиодог болж байгаа. Энэ анхных нь дараа дараагийнх нь бүүр гоё үлгэр болно.

Эртээ урьдын цагт биш энэ манай үед Буратино буюу Пиноккио хэмээх модон хүү байдаг байжээ. Тэрбээр нүдэнд дулаахан сайн цавуудсан шар модон хүн боловч Карло өвөө нь түүнийг анх бүтээхдээ худлаа ярьвал хамар нь томордог байхаар тохируулсан гэнэ.
Пиноккио нэг өдөр санамсаргүй явж байгаад Мэгжид Жанрайсиг хэмээх бурхан бүтээснийг хараад би бүтээсэн юм гэж ярьснаас эхэлж хамар нь анх томорчээ.
Дараа нь Казино Байгаль гэдэг хүнээс манай нам болон би мөнгө аваагүй гэж хэлэхэд хамар нь нилээд томорч ирсэн байна. Үүнээс хойш засгийн газар огцрох бүрт түүний хамар бага зэрэг томорсоор байж. Харин бид Төрөө хямралаас гарган түмнээ ядуурлаас аварна гэж хэлсний дараагаас мөнөөх хамар хоёр нүдээ хаахуйц болжээ.
Түүний хамар нэг л удаа бага зэрэг жижгэрсэн бөгөөд надад нэг хүн 500 сая төгрөгийн хахууль өгөх гэсэн гэж эхэлх үед энэ явдал болжээ.
Пиноккиогийн хайрт цэнхэр үст Мальвина үргэлж гунгилаж байдаг бөгөөд түүнийг баясгахын тулд газар бүрээс гоё сонин зүйл эд баялаг авчравч сэтгэл нь ханадаггүй гэж хүмүүс хэлэлцдэг гэнэ.
Пиноккио Мальвина хоёрын адал явдал дуусаагүй байгаа бөгөөд хэзээ нэгэн цагт амар сайхандаа жарган суух болтугай.

The Prohibition

Невадагийн “Аутпост” онлайн сэтгүүлд тус мужийн нэгэн эмсийн хүрээлэнгийн ажилтан буюу бидний нэрэлдэгэээр “биеэ үнэлэгч” Лийфигийн амьдралыг танилцуулжээ. 39 настай энэ эмэгтэйг тэд сайхан байшин, хоёр ч шинэ машинтай, цагийн нарийн хуваарьтай ажил хэрэгч эмэгтэй гэж тодорхойлсон байна. Лийфи жилд 90 мянга орчим ам.долларын ашиг олдог гэжээ. Түүний нэг удаагийн ажлын хөлс 100 орчим доллар байдагаас 69 нь эмэгтэй болон хүрээлэнд нь ашиг болж бусад нь хамгаалалт гэх мэт үйлчилгээнд хуваарилагддаг гэнэ. Тус сэтгүүлд мэдээлснээр Невада мужид 35 тусгай зөвшөөрөл бүхий эмсийн хүрээлэнд 300-800 эмэгтэй тогтмол ажиллаж байгаа бөгөөд энэ салбараас төсөвт жилдээ 10 сая ам.доллар төвлөрч олон тооны хүн(зөвхөн янхан биш!) ажлын байраар хангагддаг байх нь.
Гэхдээ тэнд насанд хүрээгүй охид ажиллахгүй, байнга эрүүл мэндийн хяналтанд байх тул халдварт өвчин хавиар нэг тараахгүй. Ер нь энэ мужид 1970-аад онд биеэ үнэлэх явдлыг хуульчилж журамласнаас хойш хүмүүсийн боддогчлон гэмт хэрэг, садар самуун, бэлэгсийн өвчин гаарч улс үндэстэн нь мөхчихсөн юм байхгүй.
Одоо Улаанбаатарын гудамжин дахь олон зуун биеэ үнэлэгчдийн нэг Дулмаагийн байдлыг төсөөлөх гэж оролдоё. Нэгэн олон улсын байгууллагын судалгаагаар бол буурай хөгжилтэй оронд эмэгтэй хүний хувьд биеэ үнэлэх нь жирийн нэг ажил хийснээс дундажаар 7 дахин их орлоготой байдаг гэнэ. Гэлээ ч Дулмаагийн амьдрал дээшилсэн юм огт байхгүй, байнгын хүчирхийлэлд өртөх ч ямар ч хамгаалалт байхгүй, хүчирхийллээс хамгаалах ёстой цагдаа нар нь өөрсдөө бас нэг төрлийн хүчирхийлэгч болдог. Аягүй л бол халдварт өвчин тарааж яваагаа өөрөө ч мэдэхгүй. Олсон орлогыг нь атаманууд нь эсвэл хятад, солонгос эзэд нь хамж баяжицгаана, гэхдээ үүнээсээ улсад сохор зоосны ч татвар төлөхгүй. Нэг л өдөр тэр эздийнхээ “тусламжтайгаар” хүний наймааны золиос болно.
Янханы амьдрал хүртэл яагаад ийм ялгаатай байнаа гэж үү? Яагаад гэвэл манай улс аливаа садар самуун болоод биеийг үнэлэх явдлыг тас хорьсон “ариун журамт” улс учраас.
Шинхуа агентлагийн мэдээлснээр казиног албан ёсоор бол хориглосон Хятадад жилдээ 4.8 тэрбум ам.доллараар тоглодог. Хамгийн гол нь хятадын тоглоомчид хөрш зэргэлдээ хойд, урд Солонгос, Макао зэрэг хилийн гаднах улсуудад жилдээ 72 тэрбум ам.доллараар тоглодог гэнэ. Тэдгээр хятадууд мэтийн олон улсын тоглоомчдын тун цөөхөн хувийг татдаг Австралийн казинонууд 6.5 тэрбум ам.долларын жилийн орлого олсны гуравны нэг нь ажилчиддаа цалин болж очсон тухай бас нэгэн мэдээ байна.
Манайд ямар билээ гэж үү? Гүй яахав Хятадтай л адил хориглосон, гарууд харин хэдээр тоголдогийг чөтгөр бүү мэд! Лав л улсын банкинд ажиллаж байсан нэг хүн 14 тэрбум төгрөгөөр Солонгосын казиногийн хасаа аваад алдчихсан гэсэн.
Харин улс юу олж байна вэ гэж үү? Улсын дарга нар л мэдэх байх даа.
Энэ хүртэл уншихад асуудлыг дандаа мөнгөн талаас нь хараад байгаа юм шиг санагдаж магадгүй. Тэгвэл өөр нэг хорионы эдийн засгийн бус үр дүнг харъя. Хар тамхи шиг муухай зүйл үгүй гэсэн үзлээр бид хүмүүжсэн. Тийм ч болохоор иймэрхүү юмыг жигшдэг, өвс түүгээд гэртээ татчихсан хүнийг 10 жилээр шоронд хорьдог. Амстердамаас бусад бараг бүх газар ингэж хорьдог байх. Гэтэл ийм хориг нь гэмт хэрэгийн өсөлттэй шууд хамааралтай, ялангуяа хүн амины хэргийг нэмэгдүүлж байгааг Давид Фрийдман гэдэг хүн “Британийн кримналогийн сэтгүүлд” тоо баримттай нь бичжээ. Энэ маягаар хэрэглээг хязгаарлах бодлого ч олон улсын түвшинд хямралд ороод байна гэсэн санааг Амстердамын их сургуулийн Мансууруулах бодисын судалгааны төвөөс гаргасан “Архины хоригийн сургамж мансууруулах бодисын бодлогод” хэмээх судалгааны өгүүлэлд дэвшүүлсэн байх юм.

Архи дарс, янхандалт, мөрийтэй тоглоом, мансууруулах бодис гээд аль хэцүү бүхний тухай сэтгэлгээний шинэ хандлага нэг иймэрхүү байна. Эдгээрт автсан “ёс суртахуунгүй, моральгүй” амьтан би биш гэдэгээ ч хэлэхэд илүүдэхгүй биз.
Харин хүний өөрийгөө мэдэх ухамсараас өөрийнхөө хоосон толгойг илүүд үзэж, эрх чөлөөнөөс хориг саадыг илүүд тавьсан хүмүүс л бусаддаа ёс суртахууны уналт, эдийн засгийн алдагдлыг тулгадаг.

My UB & Right to owe

Би Улаанбаатар хотдоо хайртай. Гэвч агаарын бохирдол нь биднийг үнэхээр алж байна. Гудамжинд ганган машинууд сүлжилдэх нь хөгжлийн нэг дүр зураг мөн гэж би боддог. Гэхдээ хонио зараад эксель авчихсан нэг нөхөр хотын зам дээр хээр талд морьтойгоо яваа юм шиг давхих, эсвэл хонь шиг бэлчихийг хараад үнэхээр бухимддаг.
Би айлын найран дээр ардын дуу аялж уртын дуугаа биширдэг ч гэсэн хорин нэгдүгээр зууны их хотод нэг аяар нэг л тоноор дуулсан хөдөөх дуунууд хит болж хөгжмийн сувгуудын өнгийг тодорхойлоод байгаад эгдүүцдэг.
Гэлээ гээд яах ёстой гэж? Бид түрүүлж хотод суурьшсан учир дахиж ийшээгээ хөдөөнөөс хүн оруулахгүй гэлтэй нь биш, дээхнэ үеийнх шиг хөдөнөөс хот бараадсан нэгнийг хөөсөн мантуугаар нь дуудаж гадуурхалтай биш. Энэ мэт нь замын хөдөлгөөнийг соёлтой болгож, нүүрсний утааг бууруулж чадахгүй шүү дээ.
Өнөөдөр манай хотод тохиолдож байгаа асуудлууд 17-р зуунд европ даяар, 19-р зуунд Америкт, 1960-аад оноос хөгжиж буй орнуудад учирч өөр өөрийхөөрөө шийдэж иржээ. Асар их шилжин суурьшилт, түүнийг дагасан эмх замбараагүй байдал, хүн амын огцом өсөлт ба хот төлөвлөлтөөс гадуурх ядуусын хороолол зэрэг нь бидэнд л гэнэт тохилдоод байгаа юм биш. Өмнөх улсуудын туршлагаас үзэхэд энэхүү шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоож хориглох, үгүй ядахнаа манай дарга нарын ярьдагчлан орон нутгийг нь хөгжүүлж өгөх замаар сааруулах ч боломжгүй. Хаана илүү дээр амьдрах боломж байна тийшээ хүмүүс нүүх нь гарцаагүй. Энэ бол эдийн засгийн үйл хөдлөл, тиймээс үүдэн гарах асуудлыг ч эдийн засгийн аргаар л шийдвэрлэж таарна.
Хотыг зорин нүүдэллэж тэндээ тусдаа давхаргыг бий болгосон хүмүүс буюу манайхаар бол гэр хорооллынхон гэдэг үнэндээ бүгд тийм арчаагүй ядуу улс биш бөгөөд харин ч их амьдрах чадвартай байдаг бөгөөд санаанд оромгүй их баялагийг бүтээж байдаг.
Харамсалтай нь тэр бүхэн нь хуулиар баталгаажаагүй бөгөөд албан ёсны бүртгэл тооцоонд хамрагддаггүй. Тиймээс өмчлөх эрх нь баталгаагүй, эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах боломжгүй. Энэ байдлыг тэд өөрсдөө хүсээгүй бөгөөд боловсронгүй бус хуулийн тотоц, эдийн засгийн удирдлагын буруу арга барил, хүнд суртал шат дамжлага нь тэднийг аргагүй эрхэнд ийм байдалд хүргэдэгийг профессор Дэ Сото болон түүний баг батлаад бас чиг багагүй хугацаа өнгөрчээ. Тэр бүү хэл энэ тухай Капиталын нууц хэмээх ном нь монгол хэл дээр орчуулагдаж дарга нар биендээ дурсгаж байснаас хойш хэдэн жил өнгөрч. Харамсалтай нь тэд бэлэгний номнуудаа уншдаггүй бололтой.
Хувийн өмч болон өмчлөх эрхийн баталгаа нь тухайн хүний амин зуулгыг хангах төдийгөөр хязгаарлагддаггүй. Хүмүүсийг хариуцлагатай болгож, нийгмийн зөвшилцлийг хангаж, нийтлэгийг бий болгон эдийн засгийн потенциалыг нэмэгдүүлэх гээд системийн үндэс болсон олон чухал үр нөлөө бий. Соёлтой, бусдын өмнө харицлагтай аж төрөх явдал бол нэг л хэсэг нь.
Бүдүүлэг хоцрогдсноор нь дуудахаасаа өмнө бид ахан дүүстээ хашааны газрыг нь хувьчилж өгж, арилжаанд оруулах хуулийн орчныг нь бий болгоод экселээрээ олсон орлогынх нь баталгааг хангаад өгчихвөл тэд хэнээр ч хэлүүлэлгүй боловсон орон сууц худалдаад авчихна. Ингэснээрээ тэд хотод амьдрах соёлын хэм хэмжээнд суралцаж өөрийгөө хүндэлдэг болно. Бид ч гэсэн утаагаар амьсгалахаа больж зам дээр бухимдах нь багасна.
Зөв менежмент хийж чадвал төвлөрөл гэдэг бэрхшээл биш боломж, давуу тал болох учиртай билээ. Үнэндээ хотод хөдөөнийхөн ирсэнээр Улаанбаатарын зах зээл, бизнесийн боломж эрс нэмэгдэж байгаа шүү дээ. Хүн бүрийн өмчлөх эрхийн баталгаа хангагдсан их хотод бүгдээрээ эв найртай амьдарвал сайхан байхсан.

Political motto 1

Ардчилсан намын улсаа хөгжүүлэх 10 зөв бодлого гэдэгийн бүх томъёоллыг нэгтгэж харуулсан роликний текст бичих болоод нэг иймэрхүү юм гаргаад байнаа. Та бүхэн санаа оноогоо нэмэрлээч.
Харин дараагийн удаа Political motto 2-р илүү сонирхолтой гоё гоё улс төрийн урианууд тэдгээрийн түүх, баримтаас хуваалцъя гэж бодлоо. Тэрийг хүлээлгүй ба бүхэн урьдчилаад иймэрхүү түүх бичвэл би бичвэртээ оруулмаар байна.
***
Морин туурайгаар тамгалагдсан ертeнцийн тeв, Монгол хvн тeрж дэлхийг дагуулсан газар шороо минь.
Oлгийдee vрс минь тайван нойрсог, eсeхдee тэнvvн яваг гэж eвгeдeeс vлдээсэн нутаг минь.

Эцэг тэнгэрээ шvтэж Ээж байгалиан хайрладаг.., энгvй их баялагаас нь Эрдэнийн хувь хvртэх эрхтэй, эх орны Эзэн монгол хvн билээ бид.

Эртний тvvхт нутгийнхаа эд ширхэг болсон Шинэ Улаанбаатар, шинэ хeдeeдee Шударга ёс, иргэний нийгмийг цогцлоон... Ажилтай, орлоготой, амгалан амьдрах ерeeлтэй Эрvvл бие, саруул ухаант Монгол хvн билээ бид.

Бид, Монголдоо vйлдвэрлэж хeгжинe. Бeмбeрцeгийн цээжинд Хавтгай монголыг бvтээж чадна... Дэлхийн хvн та Манайд ирээрэй.

Ертeнцийг захирч явсан Чингисийн удам сэрлээ!
Ертeнцeд eeрсдийгeeн харуулах зeв бодлогоо зарлалаа.
...
Миний Монгол мeнхeд оршиг.

My Pan-Mongolism

Хөх хотод явж байгаад хэдэн танидаг өвөр монголчууддаа тоглоом шоглоомоор "та нар муусайн хятаджисан гарууд, хужаа нартай нийлж маниусаа хулхиддаг" гээд хэлчихсэн чинь уйлах нь ээ. Тэгснээ нэг нь: Бид уул нь ар монголынхноор бахархдаг, бие даасан улс болж өнөөг хүртэл явж ирсэн бидний цус нэгт ах дүү нар гэж боддог. Гэхдээ энэ бахархал одоо үгүй болж байна, та нар арчаагүй учраас түүх, соёлоо мартаж маниусаа доромжилдог, та нар арчаагүй учраас хятадууд биднийг дарлаж, уусгаж байна гэж хэлдийм даа. Ёстой ч нэг "хн..." гэтэл хэлсэн дээ. Тэгээд тэднүүстэй үндэсний үзэл их монголын тухай жаал ярьлаа. Их сонин сонин юм ярьснаас ганц нэгж жишээ татъя.
Манй телевизүүдээр их гардаг "Хятадын Чингис" гэж нэрлэсэн 24 ангит цувралыг үнэндээ өвөр монголчууд өөрсдөө хийсэн гэнээ. Найруулагч нь хятад хүн гээд байсан чинь эхийн талаасаа монгол цустай тал нутагт өссөн хүн гэнэ. Тэгээд монгол эзэнтэй томхон компаниуд нь санхүүжүүлээд 30 бүлэг Чингис хаан кино хийснийг нь хятадууд дэлгэцэнд гаргах зөвшөөрөл өгөлгүй 5 жил дарсан байна. Энэ хугацаанд CD, DVD-ээр Хонгконг, өмнөд нутаг, гадаад улсуудаар тараад өндөр аваад эхлэхээр нь хятадууд дахиж хянаад 6 бүлгийг нь хасаад гаргасан нь тэр байж. Хасагдсан 6 бүлэгт нь Чингис хаан морьтойгоо цагаан хэрэм дээр гарч ирээд буухад үй түмэн хятадууд өвдөг сөгдсөн байх гэх мэтийн сцен байдаг, гоё нь тэр хэсэгт үнэнээсээ хятадууд тоглосон байдаг гэж уг кинон дээр Хучирийн дүрд тоглосон Бат гэдэг залуу ярьлаа.
ӨМӨЗО-ын өмнөх тэргүүн нь байсан Енбүүлэн гэж хүнийг домог мэт ярих юм. Тэр нь монголын газарт тариа тариулахгүй гэх мэтээр хятадуудтай үзэлцдэг нөхөр байж л дээ. Тэгсэн чинь машинтайгаа явж байгаад галт тэрэгний зам дээр гэнэт унтраад дайруулаад үхчихсэн гэнэ. Улс төрийн аллага юм байгаа биз.
Нээрээ нэг Монгол бар гээд юм байхаар нь орсон чинь Соёмбо хамтлагт тоглож байсан монгол залуу эхнэртэйгээ түрээсэлж ажиллуулдын байна. Жинхэнэ эзэн нь ордос хүн байдаг гэнэ, ороход хар ч гэсэн цайгаар дайлдаг, монгол стилийн тохижилттой энэ бааранд Хөххотдоо үндэсний цөөнх болчоод байгаа Өвөрмонгол, дээд монгол, хотон, дөрвөдүүд цугладаг юм байна. Хэдэн нөхөр хамтлаг болж тоглоно, тэдний нэгэнтэй уулзсан чинь Дөрвөдийн хошууных гэнэ. Жоохон ярьсан чинь мань хүн: би сайн мэдэхгүй байна гэхдээ Галдан бошигт л байлдаж явахдаа маниусыг хаяад явчихсан юм шиг байгаан, манай хошууныхан тэгээд хүн ам нь өсч сая шахаад хүчтэй болоод ирсэн чинь хятадууд баруун, зүүн гэж хоёр хуваагаад дундуур нь 800 мянган тариачин хятадыг оруулчихсан гэж ярьлаа. Энэ хятадуудын бодлого уу.
Гэх мэтийн факт сонсоод байхаар яалт ч үгүй Pan mongolism буюу нармай монголын талаар мөрөөдөж эхэлдийн байна. Одоо маниус хятадаас өвөр монголыг, оросоос буриадыг салгаж аваад унгарын мажаар, афганы хазааруудыг дуудаж ирнэ гж байхгүй байх л даа. Гэхдээ эдийн засгийн хувьд хүчирхэг, олон улсын тавцанд баттай байр суурьтай байх юм бол тэдний оюун санааны төв, харж залбирдаг өмөг түшиг нь байх бүрэн боломжтой, энэ зуунд миний бодож байгаагаар нармай монголын үзэл ийм хэлбэрээр биелж болох юм шигээ.
Үндэсний уламжлалт баяр цагаан сарын өмнөх блогийг зориуд иймэрхүү сэдвээр бичихээр шийдлээ. Өвөрмонголчууд ч гэсэн биний адил, бүр илүү ёс жаягтайгаар цагаан сараа тэмдэглэж байгаа, европод, ази бүхэлдээ, африкийн хойд хэсэгт нэгэн үе энэ бол төрийн баяр байсан гээд бодохоор бахархалтай.
Сар шинэдээ сайхан шинэлцгээгээрэй. Бас үндэсний үзлийн талаар(үндсэрхэг биш) санал бодлоо солилцоно бизээ.

Dummy Adages

Би бээр өнөөдөр хамаатан садантайгаа бүлэглэж ардын зүйр үгсийг шүүмжлэн алдас хийх гэж байна. Гүй нэрээ, ухаант ардын мэргэн үг минь гэсээр байтал заримдаа маниусаа хэтэрхий мангар болгоод байх шиг байна.
Цэцэн үг цээжинд цэцэг навч ууланд гээд эхэлдэг нь л өөрөө анатоми физиологи болон морфологигүй байгаам. Цэцэн үг энэ тэрээ гаргах байтугай хөнгөхөөн –Аанхаь /асар зөөлөн хэлнэ/ гэхэд ч гэсэн тархи ажилладагаас биш тэр цээж ямар хамаа байнаа. Ядаж уушиг гэвэл дөхөхсөн. Уушиг гэснээс Ам нээвэл уушиг нээ гэж нэг балай үг байна. Тэгээд л тэрийг нь зөв гээд бодчихсон баахан баагий оройжингоо зурагтаар уушгаа нээцгээж лай болохын. Зүгээр л ам нээгээд товчхоон хэлчих юман дээр.
Түрүүний тэр –Аанхаь ч бас учиртай. Дуугүй хүний доодох нойтон гэж гэнэн л байгаа байхгүй юу, ядаж л –Аанхаь ч юмуу –Оохоо гэж дугарах л ёстой. Худлаа гэвэл шалгаад... хаха цааш нь бичих гэсэн чинь мангар санагдчихлаа. Дээр нь До яамнаас муу блогийг минь хэвлэн нийтлэх нэг хэлбэр гэж үзээд цензурдчихэж магад. Цаадуул чинь тэхээс сийхгүй.
Төр түмэн нүдтэй шүү Батка! Гээд баахан мэдээлэгч, матаачид энд тэндээс сарваганалдаад эхэлнэ шүү дээ. Тэгээд одоо тэднүүсийн төмөр нүүртэй мүүртэй нь ч хаа ийн, хүн шоронд хийхээрээ л тэгээд шаацгаадын. Төр гуай одоо төмөр нүүртэй, түмэн нүдтэй мутант юмуу хаашаа ийн. Нэртэйгээр нь түнтгэр өвгөн түмэн жадтай гэчихгүй.
Тэгээд тэр мутантын төлөө оготно боож үхэв гэдэг бас нэг иргэний идэвхи, хувийн эрх чөлөөг мяалсан үг байна. Үнэндээ ингэж хэлүүлж байгаа хүмүүс өөрийнхөө эрх ашгийн төлөө боож үхэхдээ тулдагаас өнөөхийн төлөө тэгдэггүй л байхгүй юу.
Одоо би төртэй холбоотой ганц л үг иш татъя. Тэгэхгүй бол дуусах шинжгүй мангар үгнүүд их байгаан. Биеэ засаад гэрээ засаад төрөө засах гэж... Баяр сайд гэрээ засчаагүй л гээ биз дээ. Эсвэл Цоомоо ажаа гэрээ нөхөртэйгээ засчихлаа одоо төрөө засах... гээд унуул яахын.
Аливаа юманд анхдагч байна гэдэг бол их сайхан. Өнөөгийн бизнесийн ертөнцөд бол амжилтын гол үндэс болчихоод байна. Гэтэл түрүүлж дуугарсан хөхөөний ам хөлдөнө гэдэг чинь одоо юу гэсэн үг вээ. Бусдыг дуугүй домбоо байлгаж байгаад өөрөө түрүүлэх гэсэн хүний үг үү. Ядаж байхад дуугүй байж байвал бас ...нойтон мойтон гээд доромжилчноо. Дээхнэ үед нэг давсаг муутай баагий Хааны албанаас хавчихын алба хэцүү гээд бүлтэрчихсэн юмдаг уу. Одоо баахан хэцүү хэцүү гэсэн гарууд гудамж талбай зам мамаар нохой шиг л сариад зогсоод байхын.

The bad boy - A Good movie

Сүүлийн үед баахан улс төр мөр болоод хүнд сэдвээр хэнээрчихэж, одоо болиноо. Хамгийн дуртайгаараа киноны талаар бичихээр шийдэв. Энэ боломжийг олгосон Ариухдаа спасибо.

The bad boy – A Good movie
Гэр бүлийн драм, гэхдээ бага зэрэг комеди болон адал явдал

Энэ жил миний л мэдэхийн 4-5 монгол кино мэндлэх шиг болсон. Зарим нь нийтлэл нэвтрүүлэгрхүү, зарим нь соц үеийн хит жүжгийг экранизаци хийсэн, зарим нь солонгос киноны үйл явдалд суурилсан со романтик кино хийх гэж оролдсон гээд тус бүрт нь юм ярьж өөлж болох ч “бүх урлагийн дотроос бидэнд хамгийн чухал болох” кино ийнхүү сэргэж байгаа нь баярлууштай.
Муухай ч байсан монгол киногоо үзэх сайхан шүү гэж хүмүүс ярьдаг. Гэтэл муугүй хөөрхөн киног манайхан хийснийг үзэх урамтай байлаа. Энэ үгийг би Сонор рекордсын захиалгаар, Юнителийн дэмжлэгтэйгээр Big line film-ийн бүтээсэн “Аз жаргал – The bad boy” кинонд хамаатуулан хэлж байна.
Гол дүрийн охиноо сонгох кастингийг нээлтттэй хийж PR-даж эхэлснээсээ л энэ кино арай өөр менежменттэй байлаа. Төдийлөн нарийн ширийн тоглолт гаргахгүй ч гэсэн энгийн, байгаагаараа байгаа нь өөрөө дүр болж буй хүүхдүүдээ драмын болон хошин урлагийн чадварлаг жүжигчидтэй хамт тоглуулсан нь оновчтой болжээ.
Найруулагч нь хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа энэ бол гэр бүлийн аз жаргалын тухай кино гэсэн байна лээ. Үнэхээр ч үүнийг гэр бүлийн драм гэж нэг талаар нэрлэж болмоор, гэхдээ энэ төрлийн ихэнхи кино шиг урт урт харилцан яриа бүхий, ямар ч action байхгүй кино гэж ойлгож болохгүй. Ямартай ч “Аз жаргал – The bad boy”-д нууцлаг эрэл хайгуул, адал явдалт өрнөл, ухаарал өгөх тайлал бий. Дээр нь мэдээж дажгүй хошигнолууд. Хэрэг хийсэн хүүгээ аав нь шийтгэхийн оронд өдөржин дагуулж зугаалуулчихаад эцэст нь хашааныхаа гадаа суугаад ярилцдаг сцен бол их дажгүй ухаалаг, бас юмортой. Харин тэр хэсгийн яриан дунд аав нь “хүмүүс ярилцах тусмаа илүү ойлголцож аз жаргалыг мэдэрдэг” гэж авдийн. Спонсороо PR-дах гээд арай л хуурай авчив уу гэж. Ер нь зарим газар диалогууд нь хэтэрхий тайзны болсон байж магадагүй.
Зураг авалтын тухайд гоц гойд зүйлгүй ч ямар ч байсан өөлөөд байх юмгүй, бас бодитой болсон юм шиг санагдсан. Барьцаалагдсан охиныг суллаж байгаа хэсгийн зураг авалт сайн байсан байхаа. Энэ хэсэгт нээрээ Татарын “Хорвоо” гэдэг дуу янзтай гоё байсан.
Тус киноны уран бүтээлчид Чарльз Чаплины аль 1921 онд бүтээсэн ч одоог хүртэл хүмүүс үзсээр байдаг The Kid киноноос санаа авсан гэдгээ нуугаагүй байна лээ. Тэнэмэл эр хаягдсан хүүхэд олж авч хүн болгодог, сүүлд ээж нь алдартай дуучин болсон байдаг outline бол яах аргагүй адилхан. Гэхдээ шууд дуурайчихаагүй дээр нь нилээн ажилласан байгаа нь үнэлүүштэй. Юутай ч хэсэг унтсан монгол кинонд шинэ өнгө төрх орж ирж байна. Яваандаа илүү буурьтай сэдвээр оригиналь кинонууд гарна байх гэж найдаж байна.

Эцэст нь энэ кинонд batka's movie box-ийн зүгээс B үнэлгээ өгөөд үзэцгээхийг санал болгож байна.

The Value of understanding price

“Сайхан бол үнэн, үнэн өөрөө сайхан. Ингээд л боллоо” Монетар эдийн засгийг үндэслэгч “инфляцийн дайсан” Мильтон Фрийдман гуай энэ үгийг ишлэх дуртай байсан юм гэнэлээ. Харамсалтай нь манайд өнөөдөр чөлөөт зах зээл дээр аливаа хөндлөнгийн зохицуулалтгүйгээр эрэлт нийлүүлэлтийн харьцаан дээр тогтсон тэнцвэрт үнэ л хамгийн шударга байдаг гэсэн энгийн үнэнг үл ойшоогчид ард түмний амьдралыг өөд татах “илүү шударга, илүү сайхан” уриа лоозонгуудыг дэвшүүлэх болжээ. Мэдээж хэрэг үнийн өсөлт ард иргэдийн худалдан авах чадварыг унагаж эдийн засгийг хорлон сүйтгэж байгаа явдлыг анзаарахгүй байж болохгүй. Ялангуяа Үндэсний статистикийн газрын тооцсон 13 хувиас хамаагүй илүүгээр өргөн хэрэглээний барааны үнэ, тэр дотроо өрхийн зарлагын 40 гаруй хувийг эзэлдэг хүнс, бусад бүтээгдэхүүний зардалд хүчтэй нөлөөлдөг шатахууны үнэ ханш тэнгэрт хадаж буй өнөөгийн нөхцөлд.
Гэхдээ үнийн комисс байгуулах зэргээр үнэ тогтоолт, түүгээр дамжуулан баялагийн хуваариалтад хуруу гараа дүрэхийг санаархагчдын санал болгож буй аргаар инфляцитай тэмцвэл өр төлөөс нь бүр ч их байх болно.
Ямар ч асуудалд “удаан, хүлээцтэй” ханддаг гэсэн имижтэй Ерөнхий сайд Үйлдвэрчний эвлэлийн шинэхэн даргын хэт идэвхитэй санаачлагыг өдөрт нь шүүрэн авч үнийн өсөлттэй тэмцэх комисс/нэг тиймэрхүү нэртэй байсан санана/ байгуулсан тухай хэвлэл мэдээллээр сайрхан сурталчилж байна. Иймэрхүү ажлын хэсэг нь эрдэмтэн судлаачдаас бүрдэж эдийн засгийн боломжит арга хэрэгслүүдийг судалж, санал болгож болох юм. Харин дан дарга нараас бүрдсэн уг комисс үнийн өсөлтийн учир шалтгааныг судлах ажлаа эхлээгүй мөртлөө шийдвэрлэх арга замуудаа дурайтал яриад эхэлсэн нь эрх мэдэлтнүүдэд эдийн засгийг найдаж болохгүй гэдгийг илхэн харуулна.
Үнэн хэрэгтээ тэдний ярьж байгаа шиг цалин нэмэх сураг гармагц цөөн тооны олигополь компаниуд бүтээгдэхүүнийхээ үнийг санаатайгаар нэмчихснээс үүдэлтэй энгийн үзэгдэл манай эдийн засагт явагдаад байгаа юм биш. Хэрэв тийм байсан бол шийдэл нь ч ойлгомжтой байх байлаа. Чухамдаа өнөөгийн инфляцийн үр хөврөл нилээд хэдэн жилийн өмнөөс бүрэлдсэн бөгөөд гол буруутан нь өдгөө ард түмнээ авран хамгаалах гээд байгаа эрхэм Төр өөрөө юм. Төсвийн зарлага сүүлийн дөрвөн жилийн дотор 8 дахин нэмэгдсэн явдал бол өнөөгийн инфляци болоод угтан буй хямралын шинж тэмдэг билээ. Яг л ханиад авсан хүн халуурдаг шиг. Энэхүү “халуурлын” учир шалтгаануудыг тоймлох гэж оролдоё.

Төсөв, мөнгөний бодлого
Алт, зэсийн үнэ өсөж гэнэт мөнгөжсөн засгийн газар миний л санахын сүүлийн 4-5 жилд гуравыг нь ямар нэг хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын жил гэсэн лоозонтойгоор үдсэн. Үүний цаана төсвийн маш их хэмжээний хөрөнгө оруулалт явагдаж байлаа. Энэ байдал тасралтгүй үргэлжилж байгаа төдийгүй хүүхдийн, шинэ гэр бүлийн гэх мэтээр их хэмжээний бэлэн мөнгө тараах нийгмийн халамжийн зардлаар баяжиж байна. Албан ёсны тооцоогоор ДНБ-ийхээ тал хувийг эзэлдэг төсвийн зарлага ийнхүү эдийн засгийн өсөлтөөсөө өндөр хурдтайгаар нэмэгдэж эхэлснээр цацаж буй мөнгө нь хэзээ нэгэн цагт үнэ цэнээ алдана гэдгийг ихэнхи хүн гадарлаж байсан. Монгол банк сангийн энэхүү тэлэх бодлогыг алга ташин сайшаахын зэрэгцээ өөрсдөө ч мөнгөний нийлүүлэлтийг аль болох нэмэгдүүлэх бодлогыг доноруудтай зөрчилдөн байж баримталж байв. Үүнийгээ тэд манай эдийн засаг мөнгөөр ангаж цангаж байгаа тул аль болох ахиухан услах хэрэгтэй гэж тайлбарлаж байсан юм. Гэлээ ч эдийн засаг бол зохистой харьцааны ухаан бөгөөд инфляци нь хэзээд, хаана ч мөнгөний л үзэгдэл байдаг билээ.

Татвар, төлбөр, зөвшөөрөл
Хорин хоёрын товчоон дээр 1200 төгрөгийн өртөгтэй ирж буй мах хүнсний зах зээр очихдоо 2500 төгрөг болж байгаа нь дан ганц ченжүүдийн шуналаас үүдэлтэй юм биш. Олон төрлийн зөвшөөрөл, хяналт шалтгалт, төлбөр, хураамжууд нь ийм байдалд хүргэдэг. Гэхдээ энэ бол хуулиар тогтоосон татвар биш ердөө л дүрэм журмуудаар бий болгосон төлбөр, хураамжуудын үнэ. Дээр нь татварын асуудлыг ч ярьж болно.
Мянган төгрөгөөр зарагдаж байгаа бензиний үнийн 260 төгрөг нь татварын буюу шууд бус зардал болдогийг ШБӨХЗХороо тооцжээ. Өөрөөр хэлбэл онцгой татвар, гаалийн татвар зэргийг 50% бууруулахад л литр бензиний үнэ 870 төгрөг болгох боломжтой гэсэн үг. Татвар төлбөрийн аль аль нь биш боловч төрийн түрэмгийллээс үүдэлтэй үнийн өсөлтийн өөр нэг жишээ авъя. Хайрга ашиглах лиценз авах нь алт, зэсийн орд олж авахтай адил хэцүү ажил болоод удаж байгаа. Ийм зөвшөөрөл авахын тулд нэг га тутамд 100 сая төгрөгийг авилгалд хаях, тухайн нутгийн сумын даргад 5-10 сая төгрөг өгөх жишигтэй гэдэг. Энэ мөнгийг эцэстээ шинэ байр авч буй иргэд л төлнө.
Татвар хураамж болоод элдэв зөвшөөрлийн шат дамжлага нь үнэндээ хэрэглэгчдийн нуруун дээр л дарамт болдогийг эдгээр жишээ харуулж байна. “Инфляци бол хуульгүй татвар” гэдэгчлэн татвар, төлбөр өөрөө инфляцийн шалтгаан болсоор.

Давуу эрх олголт ба протекционизм
Сүүлийн өдрүүдэд улс төрчид “Алтан тариа”, “Улаанбаатар гурил” болон нефть импортлогч компаниудад жигтэйхэн дургүй болж. Үгсэн хуйвалдаж үнээ нэмээд миний ард түмнийг хохироолоо гэж. Яс юман дээр өмнө нь бүгд л үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалан хөгжүүлдэг баатрууд болохоо амлаж хилээр гадны гурил оруулахгүй, Алтан тариа, Улаанбаатар хоёрыг айл бүрт хүргэхийн төлөө төсвийн мөнгө, зээл тусламжаар бүх талаар дэмжиж байгаагаа гайхуулдаг байсан шүү дээ. Ингэснээрээ тэд өөрсдөө гурилын зах зээлийг өрсөлдөх чадваргүй болгож хоёрхон компани үгссэн ч бай үгүй ч бай ямар нэг шалтгаанаар үнээ нэмэхэд улсаараа өлсдөг байдлыг бий болгосон билээ. Хавар бүхэн болдог махны үнийн өсөлтийн цаад шалтгаан ч гэсэн нийлүүлэлтийн хомсдол биш, цөөн тооны нийлүүлэгчийг дэмжин давуу эрх олгодогоос үүдэлтэй. Мобиком ч мөн адил ганцаараа монополь байхдаа өндөр үнээр шулдаг гэсэн шүүмжлэлд байнга өртдөг байсан бол өрсөлдөгчид олширсноор энэ салбарын үнийн түвшин илт буураад байна.
Гар утас, гурил, нефть, мах гээд аль ч салбарыг илүү либералчилж чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгох нь л хэрэглэгчид төдийгүй нийт эдийн засагт жинхэнээсээ ашиг тусаа өгөх болно.

Цаг хугацааны бусад хүчин зүйлс
Үнийн өсөлтийн шалтгааны арай ойрын цаг хугацаанаас хайя гэвэл хоёр хөрш болоод дэлхийн зах зээл дээрх зарим бүтээгдэхүүний үнийн болоод татварын өсөлт нь манай эдийн засагт яах аргагүй нөлөөлж байгаа. Нөгөө талаас аль эртнээс үргэлжилсээр байгаа газар, капиталын үнэ, хөдөлмөрийн хөлсний өсөлт нь хөрөнгө оруулалтын зардлыг нэмэгдүүлж бизнес мөчлөгийнхөө дагуу бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийг өсгөх шалтгаан болсон байх магадлалтай. “Урбанек” компанийн захирал Лхагважав энэ оны эхээр татварын хувь хэмжээ буурч аж ахуйн нэгжүүд хоёр балансаас нэг балансад шилжих болсонтой холбоотойгоор зардал, татварын тооцоолол бодитой болж буй тул үнэ бодит түвшиндээ ирж байна гэсэн сонирхолтой санааг дэвшүүлжээ. Үнэ бол мэдээлэл гэдэг утгаар авч үзвэл уг таамаглал ч үнэний хувьтай байж таарна.

Ямар боловч энэ жилийн инфляци нь өнөөдөр өсөөд маргааш буурч нэг оронтой тоондоо орчих хялбархан үзэгдэл биш бөгөөд харилцан хамааралтай илүү удаан хугацааны учир шалтгаануудтай. Эдгээр шалтгааны ихэнхи нь төрөөс хамааралтай байгаа тул төр өөрийнхөө үйл ажиллагаан дээр биш гарсан үр дүн дээр нь засвар хийх гэж оролдох нь үнийн өсөлтийг шийдэх арга зам биш юм. Тухайлбал зарим хүн үнийн хяналтын байгууллага байгуулж зах зээлийн дээд доод үнийг тогтоож байх санаачлага гаргаж байна. Ингэснээр бараа бүтээгдэхүүн үнэтэй ч болов байж байхаа больж нийлүүлэгчид хэрэглэгчдийн аль аль нь хохирох болно. Ийм туршлага манай төрд байхгүй биш хангалттай байгаа. Нүүрсний үнийг хүчээр барьж ирсэнийг эсэргүүцэж уурхайчид бослого гаргахдаа тулсан, хэдийгээр өнөөдөр тэд ажил хаялт хийгээгүй Засгийн газрын гуйлт шахаасаар ажиллаж байгаа ч гэр хорооллын айл өрхүүд өнгөрсөн жилээс хоёр дахин үнэтэй нүүрс хэрэглэж байна. Баахан барилга бариад бүгдийг нь орон сууцанд оруулна гэж уриалсан төр гуай ипотекийн хуулиа ч гаргаагүй байж дараагийн алхамаа бодолгүй өчнөөн тендер зарлаж зах зээлд буруу дохио өгсний гороор иргэд нь үнэтэй байраа хүлээж барилгачид нь цементээ харж сууна. Одоо байрны үнийн дээд хязгаарыг тогтоон баригдах барилга ч үгүй болж санаа амрах тухай ярьцгааж байна.
Хамгийн гол нь аль нэг салбарт үнийн хяналт тогтоох нь зөвхөн уг салбартаа биш нийт эдийн засагт нөлөөлөх бөгөөд энэ нь яваандаа зохицуулалтын төдийгүй хуваарилалтын эрх мэдлийг төрд олгох юм. Хар ухаанаар бодвол Оюутны холбооны шаардаад байгаачлан төр дээд боловсролын сургалтын төлбөрт хязгаар тогтоон хянаж эхэлбэл ихэнхи дээд сургууль хаалгаа барьж цөөхөн нь үлдэнэ. Үүний дараа дээд боловсролтой болох гэсэн энэ олон залуусыг байгаа цөөн сургууль нь дийлэхгүй. Тиймээс жилд хэдэн хүн их дээд сургуульд элсэх, тэр нь хэн хэн байхыг мөнөөх л төрийн нэр баригчид мэддэг болно гэсэн үг.
Эцэст нь бидний чөлөөт эдийн засгийн энгийн үнэнийг ойлгож сургамж авахад төлөөс болж байгаа инфляцийн талаарх энэхүү өгүүллийнхээ эхэнд дурдсан ноён Фрийдманаас дахин нэг ишлэе. “Аливаа асуудлыг шийдэх гэсэн төрийн оролдлого нь түүнээсээ дор асуудлыг үүсгэх болно”

9 Main values of ambitious boys

Юуны өмнө амбийц гэдэг бол огтоос муу юм биш гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөгөө хэлэхийг хүсч байна. Энэ бол хүсэл тэмүүлэл, зорилготой байхыг хэлдэг гэдэг утгаараа хүн бүрт байх ёстой зүйл. Тамирчин хүн олимпийн медаль авах, эрдэмтэн залуу шинэ нээлт хийх, дуучин хүн од болохын төлөө амбийцлах нь зүй ёсны бөгөөд бахархалтай хэрэг. Харин манай тохиолдолд амбийц гэдгийг зөвхөн улс төрийн салбарт л их байх ширээ сандал хөөцөлдөхийн нэр гэсэн ойлголт давамгайлдаг бөгөөд энэ л утгаар ярьж бичицгээдэг тул миний бие ч энэ удаад энэ утгаар нь л бичиж байна.
1. Албан тушаал
Дарга болох өвчин нэрэгдсэн монголын залуу үе халууран дэмийрч байна. Бизнес хийх гэж зүдрэх, хэн ч тоодоггүй шинжлэх ухаан технологиор занималдахын оронд болсон болоогүй дарга даамал болоод авбал шударгаар амьдраад мөрөөдөхийн ч аргагүй сайхан амьдралаар амьдарч болоод байгаа нь өдрөөс өдөрт нотлогдож буй тул бүгд л төрийн албанд ороод авахын төлөө үхэн хатацгааж байгаа нь энэ.
Банкны газрын даргын албан тушаалыг голж улс төрийн ажил хийх болсон Занданшатар, бизнес хийх гэж зовж зүдрээгүй хэрнээ “Хаммер” унаж яваа Хүрэлсүх нарын түүхийг давтахын төлөө тарчигхан цалинтай төсвийн албаруу залуус тэмүүлж байна. Хэзээ нэг цагт дарга болно, тэр цагт жаргана гэсэн хүлээлттэй тэд төрийн ордон юмуу яамдын байшинд ороод авбал албан тушаалын замаар өгсөх эхний гишгүүр гэж боддог. Аавынхаа үүсгэн байгуулалцсан хувийн сургуулиас хуульчийн диплом авч 2 жил яаманд дадлага хийнгүүтээ Агентлагын даргаар томилогдсон Н.Удаанжаргал, УИХ-ын гишүүний туслах байснаа жинхэнэ гишүүн болчихсон Эрдэнэбүрэн нар яаж мандсныг хар л даа. Хамт сурч байсан Дорж, Дондогууд тэднээс юугаараа дутна гэж?
2. Авилга
Улс төрд орж, албан тушаалд хүрсний эцсийн үр дүн нь баяжиж хөлжих буюу том том авилгын эзэн суух явдал болой. Тиймээс л албан тушаалд хүрэхийн төлөө нүдээ ухаад өгчихөөс буцахгүй байгаа юм. Сүрэнхор яамнаасаа дэлссэн мөнгийг ганц асуудал шийдэхэд л олчихно гэж бодож байсан байх, тэгэхээр би тэр местэнд нь хүрчихвэл ч.. гэх мэтийн яриа Улаанбаатрын баарнуудад байнга биш ч багагүй өрнөдөг.
Нөгөө талаас албан тушаал нь их мөнгө дагуулдаг ч түүнд хүрэхийн тулд бас мөнгө зарцуулах хэрэгтэй. Улс төрд зориулсан мөнгө нь хамгийн ашигтай хөрөнгө оруулалт мөн тул аль болох их мөнгийг хандив, том даргын бэлэг, хүлээн авалт зэрэгт зарцуулбал тэр хэрээрээ том юманд хүрнэ. Тиймээс ажиллаж байгаа банкныхаа мөнгөнөөс хусаад аваачиж өгөөд байхад яадаг юм. Тэрбишдагва сайд залуу хүнийг дэмжээрэй гээд хамаатныхаа дүүг Х.Баатарт захиж байхад нөгөө дэмжүүлэх гэж байгаа залуу нь өөдөөс нь хандив өгч суух нь ч ийм л учиртай.
3. Нам
Чи ухаантай байж болно, хорчин байж болно гэхдээ л намгүй бол юунд ч хүрэхгүй. Тиймээс эвлэлдэн нэгдэх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд үзэл бодол, онол зарчим энэ тэр гэж балайрах хэрэггүй хаана нь илүү шаанс байгааг зөв сонгох нь л чухал. Өвөөг нь буудаж алж байсан намыг “миний хайрт нам” гээд өмөөрч жагсаад байгаа нөхөр бол үнэндээ тийм ч тэнэг биш харин ч их прагматик хүн байгаа юм. Ардчилсан нам сүүлийн үед залуучуудын дэмжлэгийг муу авч байгаа нь залуус ардчилалд дургүйдээ биш энэ намын лидерүүдийн ээлж солигдох яагаа ч үгүй, шинэ залуучууд гарч ирэх шаанс бага байгаагаас л тэр. Түүний оронд Хувьсгалт намыг дагавал ядаж чадалтай өрсөлдөгч ч бага юм. Үгүй ядахнаа Бүгд найрамдах нам гээд л 2 жил далдагначихад шууд Төрийн нарийн болчихлоо гэж Үйлдвэр худалдааны яамныхан Нямсүрэн даргынхаа тухай ярьж байна. Аль ч намд ясны дургүй Магнай, Батзандан нар ч намаа дагасан юм чинь нарны гэрэлд хүрэх л болно.
4. Том ах
Өрсөлдөөн өдрөөс ширүүсч залуус намруу хошуурч буй энэ үед дан ганц намд элсснээр албан тушаалын зам дурайхгүй. Элсэхдээ бас нэг том дарга ахын нөмөр нөөлөгт багтаж түүний бүлэглэлд элсэх нь тун чухал. Одоохондоо яахав архинд нь гүйж л байг дараа өөрөө томорчих юм бол мөргөж орхино, М.Энхболд ах яг ингэж явж байгаад сүүлдээ үндэсний удирдагч ахыгаа алгасах шахсан гэнэлээ. Мөнх-Оргил ах ч гэсэн өөрөөсөө боловсрол муутай Энхбаяр, Нямдорж нарыг дагасан царай л гаргаж байгаа болохоос… би ч гэсэн тийм том ах болно доо гэж улс төр дэх залгамж халаанууд бодож явдаг гэхэд мөрийцсөн ч болно. Өнөөдөр ч 50-аад он 60-аад оныхны аль үе нь давамгайлагч болохын төлөө уралцан тэмцэж Засгийн газрыг унагах тогтоохоо үзэлцэж байхыг 70-аад оныхон анхааралтай ажиглаж сууна. Мэдээж тэр хооронд том ахдаа зүтгээд байгаа царай гаргахаа ч мэднэ.
5. Хор
Химийн бодис талаас нь биш элдэв явуулга, хорлон сүйтгэлт гэдэгээр нь хэлж байгаа юм. Том ах нарынхаа яаж хор найруулж хэнийг унагаж, хэнийг дэвшүүлж байгааг харж суралцсан залуус ч өөрсдөө хороо найруулж эхэлнэ. Сүхбаатар дүүргийн засаг дарга Цогзолмаа үнэхээр бусдаасаа муу ажиллаж байсан тул огцорсон гэж бодож байвал үгүй, ердөө үеийнхээ залуучуудын хоронд л хордчихсон юм. Нийслэлийн ИТХ-ын нарийн бичгийн дарга Болормаа ч уначих шахаж байснаа хэдэн “шижигнэсэн” залуу тушаал дэвшснээр байдал намжсан нь ч ээлжит нэгэн хорын ерөндөг. Яахав одоохондоо хот хавиар хор найруулж л байна, яваандаа хамрах хүрээ түвшин нь нэмэгдэх л болно. Элбэгээ ах, Баярцогт ах нар ч гэсэн бидэн шиг л эхэлж байсан юм чинь.
6. Сүлжээ
Ах нар албан тушаал, мөнгөний хэнээтнүүдийг нийлүүлж холбож байх олон сайхан сүлжээ бий болгосон байдгийн ашиглах хэрэгтэй. Жалга дагасанаас эхлээд нам дамжсан олон сүлжээнд багтаж авах нь “ирээдүйтэй” залуу хүмүүсийн хувьд их чухал. Албан бусаар бол казинод хамт тоглох нь сүлжээний гишүүн болохын эхлэл, албан ёсоор бол Ардчилсан социалист залуучуудын холбоо, Ардчилсан залуучуудын холбоо гэх мэтийн сүлжээнд нэгдэх хэрэгтэй. Энэ мэтийн сүлжээ нь дан ганц улс төр хийх төдийгүй бизнес хийх тэр бүү хэл бөх барилдах, дуу дуулах, загар өмсөхөд ч тун чухал нөлөөтэй тул үүнд нэгдэж Удирдах зөвлөлийнх нь гишүүн болсны төлөө сарын 250 мянган төгрөгийн хандив өгч байх нь юу ч биш. Худлаа гэвэл Өсөхөө аварга, “Номин талст”-ын Хаянаа, мисс Содтуяа, “Алтай констракшн”-ий Бат-эрдэнэ нараас асуухгүй юу.
7. Хар хүч
Хаа сайгүй шигсэн хачиг хувалзнуудын сүлжээ нь түүнийг барьж байхын төлөө цутгаж байдаг их мөнгөтэйгээ нийлэхээр мэдэж их хүчтэй, бяртай байх нь зүйн хэрэг. Улаан хамгаалагчид шиг босоод ирсэн ч чадах энэ их хар хүчнээс хэн ч гэсэн сүрдэнэ.
Энхбаяр гуай Хүрэлсүх нарын залуучуудыг “дэмжиж” намынхаа хурал хуйн дээр дэмжлэгийг нь авдаг байснаа сүүлдээ өөрөө ч айдаг болсон юм гэнэлээ. Одоо дараагийн ээлж нь Хүрэлсүхийгээ ч үгүй хийхэд бэлэн араа шүдээ гялалзуулцгааж байгаа вий. Аливаа хар хүчийг тогтоож барих, хэмжээ хязгаартай байлгах хэцүү. Хяналтаас нэг л гарчихвал юунд ч дийлдэхгүйн дээр эргэн тойрондоо маш их хөнөөл учруулна. Чухам иймээс л яахаас ч буцахгүй амбийцтай залуучуудын байр суурь улс төрд нэмэгдэхийн хэрээр аюултай. Өөрсдөө бол үүнийгээ бид хүчирхэг, нэгмдэл байна гэж бодно, үүндээ ч баахан эрдэнэ. Залуучууд нь зөв амбийцладаг, түүнийг нь зөв дэмждэг газар бол залуучууд гарч ирэх нь харин ч сайн зүйл баймаар.
8. Бэлтгэлжилт
"Хүн бүр бага балчраасаа туйлын арвич хямгач… байх ёстой” гэдэг шиг улс төр хөөхгүй гэж байгаа залуу хүн бүр бага балчраасаа бэлтгэх ёстой. Залуу хүн бүр өөрийгөө хөгжүүлж сонгон авсан мэргэжил, салбартаа төвлөрдөг эрүүл саруул бэлтгэлжилттэй огт хамаагүй бэлтгэлжилт “жижигхэн дарга” нарт шаардагддаг. Дарга болохын тулд яаж худлаа дүр эсгэж, өөрөө ч ойлгоогүй чухал чухал үг ашиглан ярих, хэрхэн долигнох, яаж явуулга хийх мэтээр. Ганцхан хүний жишээ авахад, МАСЗХолбооны Нарийн бичгийн дарга Мөнхбат гэдэг залуу яаж өөрийгөө улс төрд бэлдсэн тухай оюутан цагийн нөхөд нь ярьдаг. Тэрээр оюутан байхдаа сургуулийнхаа Оюутны зөвлөлийн дарга болохоос карераа эхэлсэн бөгөөд ингэхдээ уг сонгуульд санал өгөх эрхтэй оюутнуудыг архидуулж сурталчилгаагаа хийсэн байна, дараа нь нийт МУИС-ийн Оюутны холбооны даргад шат ахихаар шийдэж салбар сургуулийн оюутны зөвлөлийн дарга нарыг мөн л архидуулан гар утасаар хахуульдах, оюутны чуулганд Архангайнхныгаа цуглуулах зэрэг нарийн аргуудад суралцжээ. Сүүлд нь тэрээр Төрийн ордон гэдэг газар ямар нэг байдлаар орох нь зөв гэж үзэн Төмөр-очир гишүүний сонгуульд оюутны байгууллагаа ашиглуулж тоогдсоны хариуд туслах нь болж оров. Бичиг цаас, цай зуурхан зөөдөг уг ажил энэ том даргад гологдож байсан ч тэрээр бүүр том дарга нартай хэрхэн харилцахыг энд сурчээ. Хэрхэн суралцсанаа шалгуулах мэт Алтан сарнай ёолкон дээр дарга нарт зориулж бичсэн шүлэгээ өөрийн биеэр уншив.
9. Хүнээ байх
Нам, сүлжээнд нь орж том ахыг бараадснаар өнөөгийн улс төрийн орчинд амжилт олоход бас чиг хангалтгүй болжээ. Иймээс хамгийн сүүлийн шалгуур бол “хүнээ байх” явдал. Энэ нь хүн чанар, ёс суртахуунаа гээж мэдлэг оюуныг биш мөнгийг, ухааныг биш хорон явуулгыг үзэл санааг биш материаллаг ашгийг шүтсэн албан тушаалын төлөө эцгээсээ татгалзаж, эхийгээ золиослохоос сийхгүй, худлаа ярьж байхдаа нүдээ ч цавчдаггүй хүн биш араатан болно гэсэн үг. Хэр их хүнээ байна тэр хэмжээгээр улс төрд амжилт олно.

Улс төрд амжилт олсон залуу хүн бүр эдгээр 9 зүйлийг чиг барижаагаа болгодоггүй байж болох л юм. Гэхдээ л өнөөгийн улс төрийн орчин, залуучуудын байгаа байдлын нийтлэг дүр энэ яах аргагүй мөн. Үнэндээ эд бол Монголын ирээдүй биш.
Харин мөрөөрөө ажлаа хийгээд, хийж бүтээгээд явж байгаа боловсролтой, хүн чанартай олон сайхан залуучууд л монголын ирээдүй бөгөөд тэд “би бол монголын ирээдүй, залуу үе” хэмээн цээжээ дэлдэж талбай дээр хашгичдаггүй. Гэвч бага байхын ухаан муутай бэртэгчин этгээдүүд хулганы нүхэнд ч хамаагүй шоу хийж зурагтаа шүлсээ үсчүүлэн эх орны тухай яриад байхаар дургүй хүрч хааяа дугармаар ч юм шиг.

Wish i live without "him"

ХҮМҮҮС ТҮҮНД ҮҮНИЙГ ДААЛГАСАН
“Түүнийг” хүмүүс анх манаачийн ажилд авсан юм. Бидний хувийн өмчийг хулгайч, дээрэмчдээс хамгаал, манай газар нутгийг тайван амгалан байлгахын тулд гэмт хэрэгтэн, түрэмгийлэгчдийн эсрэг зогс, бидний бүх нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч дагаж мөрдөж буй хэм хэмжээ, шударга ёсны зарчмыг сахин хамгаал (харин тогтоох гэж бүү оролд) гэж хүмүүс “түүнд” хэлээд багагүй хэмжээний цалин урамшууллыг боломжийнхоо хэрээр өгч байхаар тохирчээ. Түүнд талтай зарим нэг нь энэ ажлыг “шөний манаачийн ажил” хэмээн өхөөрдөн нэрлэсэн юм. Манаач хүмүүсийн байшинг найдвартай хамгаалж байх ёстойгоос тэдэнд байшин барьж өгөх гэхийн хэрэг огтоос үгүй байв.
Цаг хугацааны явцад хүмүүсийн үйл ажиллагаа улам нарийн боловсронгуй болж шинэ шинэ харилцаа бий болохын хэрээр “түүнд” өгөх даалгавар ч нарийсч байв. Чи миний хувийн өмчийг хамгаалахын зэрэгцээ миний найзын өөртөө хувийн өмч олж авч эзэмших эрхийг нь ч хамгаал гэж “түүнд” даалгажээ. Учир нь хэн нэг нь байшин бариад нөгөөдөө зээлээр зарах, хувийнхаа газрыг зараад өөр нэгний байшинг бариулах зэргээр өмчөө мэдэх жам ёсны эрх хүмүүст байсан юм.
Зарим хүн зарсан газар дээрээ өөрөө байшин бариад суучих, зээлийн байрныхаа төлбөрийг төлөлгүй өөд болчихсон мөн зарим нь хоорондоо хуйвалдан төмөр хадаасны үнээр модон хадаас зарах зэрэг асуудал гарах болсон тул бүх нийтээрээ ойлголцож тогтсон эмх журамд суурилаад бичмэл хэм хэмжээг бичиж гаргаж байх ажлыг “түүнд” хариуцуулав. Мөн энэ журам бяртай чадалтай, баян, ядууг ялгалгүйгээр хүн бүрт ижил тэгш үйлчлэх ёстойг сануулаад зөрчсөн нэгэнд нь шаардлагатай бол хүч хэрэглэж байх эрхийг өөрсдийнхөө өмнөөс олгожээ.
“Шөний манаачийн” үүрэг ийнхүү ойлгомжтой байсантай адил хүмүүсийн ажил хөдөлмөрийн хуваарь ч өөр өөрийн мэдлэг, ур чадварт суурилан тодорхой гарсан байдаг бөгөөд хэн ч нэг нэгнийхээ ажилд садаа болохгүй, бүгд өөр өөрийн амьдралаа хариуцан ухамсарладаг байв. Харин манаач “өмчлөх эрхийг хамгаал” гэснийг өөрөөс нь зөвшөөрөл авч өмчлөх ёстой, “шударга ёсыг мана” гэснийг шударга гэж юу болохыг тогтоо гэсэн үг хэмээн мэлзэх болсон юм.
Эцэст нь “түүнд” буу байдаг болохоор бүгд түүнээс айн бууж өгөхөөс арагүйд хүрсэн юм.

ГЭТЭЛ ТЭР ӨӨРИЙГ ХИЙСЭН
Ийнхүү өөрт нь олгогдоогүй эрхийг биедээ нялзаасан манаач өдөр тутам цалин хангамжаа нэмэх болж гуталчин, барилгачин, талхчин, бичээч гээд ажил хийж буй хүн бүрийн олсон орлогынх нь талаас илүү хувийг өөртөө авах болсон байна. Баялаг бүтээх гэж зовсноос түүнтэй нөхөрлөвөл амар хялбар амьдарч болохыг ойлгосон олон хүн “түүнийг” тойрон хүрээлэх болов. Тэд ч жинхэнэ манаачаас илүү их шулан мөлжигчид болсон төдийгүй “түүнтэй уулзуулж асуудлыг нь шийдэж өгөх” нэрийдлээр их хэмжээний хээл хахууль авах боллоо. Яваандаа энэ хахуулийг өгөлгүйгээр ажил төрлөө явуулах төдийгүй амьд явах ч боломжгүй болсон юм.
Энэ байдалдаа ханаагүй манаач болон түүнийг хүрээлэгчид өнчин, ядуу хүн их байгаа тул орлогыг шударга хуваарилах хэрэгтэй гэсэн нэрийдлээр илүү ихийг хийж бүтээсэн хүмүүсийн аж ахуйг булаах болов. Уул нь хүмүүсийн анхнаасаа ойлголцож дагаж ирсэн жам ёсны зүй тогтлоор бол хүн бүр хийсэн бүтээснийхээ хэрээр үр ашиг хүртэх ёстой бөгөөд бүгдэд ижил тэгш эрх, адил нөхцөл байх ёстойгоос бүгд ижил орлоготой байх учиргүй билээ. Харамсалтай нь олон хүн үүнийг мартсаны дээр ихэнхи нь өөрийн чадлаар амьдрах гэснээс “түүнийг” аялдан дагах нь дээр юм байна гэж бодох болжээ.
Учир нь “тэр” хийж бүтээснийг нь булаагаад зогсохгүй юуг, хаана, яаж хийгээд хэдээр хэнд зарах ёстойг нь ч заах болсон юм. Энэ бүх зааврын дагуу ажиллаж гэр бүлээ тэжээж тэтгэх нь бараг боломжгүй зүйл билээ.
Хүн анх үүсэхэд хамт үүссэн жам ёсны эрх, чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн эрх чөлөөний зарчмууд үгүй болж “түүний” тогтоосон журам заавраар явах болсноор үргэлж дээш тэмүүлдэг хүний мөн чанар бүдгэрч хөгжил зогссон юм. “Түүний” гар хутгалдсан бүхэн нуран унаж үгүйдээ гэхэд зогсонги байдалд орж байлаа.
Эцэстээ хүмүүс хувийн өмч, нийтийн сайн сайханаа манаачаас өөрөөс нь хамгаалах нь асар том асуудалтай болсон юм.

ТҮҮНИЙГ ЯАХ ВЭ?
“Тэр” одоо ч буу зэвсэгээ барин хэнийг ч яаж ч хашраахад бэлэн зогсож буйн дээр, түүнийг тойрон хүрээлсэн үй олон бэртэгчин этгээд араа шүдээ яралзуулан таны хувийн өмчийг булаан дээрэмдэж, бизнесийн эрх чөлөөг тань хааж боогдуулан, амьдрал ахуйг тань таны өмнөөс зохицуулна хэмээн хутгалдаж байгаа.
Дахин сануулахад “түүний” үүрэг энэ огт байгаагүй бөгөөд өнөөдөр бол “түүнд” элдэв янзын эрх л байхаас үүргийн тухай ойлголт огт үгүй болжээ.
Өмч хөрөнгийг харж хамгаалах ажлаа хийхийн оронд тэдгээрийг өөрийн гэж үзэн захиран зарцуулж эздийг нь айлган сүрдүүлэх замаар команддаа байлгаад байгаа “манаачийг” яах ёстой вэ?!
Өөр “сайн хүнээр” манаач тавих тухай бүгд ярьж байгаа бөгөөд өмнө нь олон ч удаа манаачаа сольсон боловч байдал огтоос дээрдээгүй билээ. Учир нь угаас “сайн хүн” энэ ажилд гарч ирдэггүй буюу хүн нь хэдий шударга журамтай байвч манаачийн амьдардаг цамхаг нь тэднийг заавал ч үгүй өөрийгөө бүхнээс дээгүүр тавин амьд хүмүүсээр шатар тоглохоор ирсэн амьд бурхан гэж бодуулаад байдаг муу ёрын халдварт өвчинтэй газар билээ.
Цамхагийн энэ нөлөөг багасгахын тулд түүнийг аль болох “намсгах” хэрэгтэй гэнэлээ. Тэгвэл манаачийн урт гар бүх зүйлд хутгалдах явдал багасна. “Түүний” команд бага бөгөөд хийх ажил нь цомхон байх тусмаа хүмүүст амар тайван байх болно.
Ерөөс тэрхүү аймшигт буутай этгээд огт үгүй байсан бол амьдрал ямар сайхан байхсан болоо. Хүн бүрт оюуны өндөр потенциал байдаггүй ч гэлээ хэнээс ч хамааралгүйгээр өөрийнхөө амьдралыг авч явах чадвар байдгийн адил “манаачийг” давруулалгүйгээр нийтлэг эрх ашгаа хангах ухамсар байх л учиртай.

Mongol

Эцэг/том/ Бодровын Монгол киног үзлээ. Манайхан мөнөөх хоймортоо залдаг зураг, нууц товчоо хоёроо бодоод пии паа эх сайхан түүх минь энээ тэрээ гээд орилоод байгаа болохоос кино талаасаа бол надад лав таалагдлаа. Нөхөр хэдийгээр монголчуудаас салаавч хүртээд хамтарч кино хийхээ больж Өвөрмонголд очиж хийсэн ч гэлээ манайхны эсэргүүцлийг бас хүлээж аваад зохиолоо бага зэрэг зөөлрүүлсэн юм шиг байна. Дам сонссоноор бол эх зохиол дээр "өвөөг" зүгээр нэг Тангадыг сөнөөхийг хүссэн монгол гэж бичээд шоронд хорих биш нүүрэн дээр нь монгол хүн гэж ийм юм бий гэсэн тамга дараад сармагчин адилаар хүмүүст үзүүлдэг байсан, Бөртэ түүнийг оргуулахаар ирэхдээ жинчиний хүүхэд гаргаж дагавар хатан болох биш янханы амьдралаар амьдардаг гэх мэтийн юм байсан гэнэ лээ. Гэхдээ яахав ээ зүгээр, найзуудаа.

Ерөнхий шийдэл нь яагаад ч юм Рассел Кроу ахын тоглосон Гладиатортай төстэй юм шиг санагдлаа. Тэр дээр бол Рэдли Скот тухайн цаг үе, улс төрийн байдлыг тод дүрсэлж гол дүрийнхээ зорилгыг тод харуулсан. Харин Бодров гуай нилээд домогжуулж хийсвэрлэсэн байна, жишээ нь аянга, цагаан чоно хоёрыг их гоё ашиглах замаар мөнх тэнгэрийн санааг гаргажээ. Сул тал нь гэвэл энэ нөхөр яагаад баахан дайн байлдаан болж дэлхийн талыг эзлээд байсан юм бэ гэдэг нь тод харагдахгүй байна, сүүл хэрд өгүүлэгчээр хэлүүлсэн нэгдмэл хуулийн тухай хэсэгт л цухас санаа нь гарлаа.
Гладиатор гэснээс манай Таданобу ах Рассел Кроу шиг лаг харагдсангүй ээ, уул нь мундаг жүжигчин л юмсан. Харин Жамухад тоглосон казак нөхөр бол сайн байна лээ. Бас Монголд нэг их сүртэй кастинг хийгээгүй мөртөө Бөртэг яаж тийм содон олж аваа вээ гэж гайхмаар байсан шүү.
Зураг авалт бол мундаг гэж болохоор, бас нэг мундаг юм нь тулааны хэсгүүдийг сонин хийсэн байна. Ялангуяа Жамухтай хийсэн байлдааны тулаан холливудын дээд зиндаанд байхаа, юун 300 мурван зуу. За ерөнхийдөө бол энэ кинонд batka's movie box-ийн зүгээс B+ гэсэн үнэлгээ өгөх байна. Харин та нар юу гэж бодож байна?

Responsibility

- Ерөнхий сайд Энхболдын сууж явсан машин нэг баагийг мөргөөд гэмтэлрүү явуулчихаж. Тэр дор нь замын цагдаагийнхан хэвлэлийн хурал хийлгээд гарцгүй газраар гарч явсан этгээдийн буруу гээд хаачихаж. Жолооч, хамгаалагчид, тэр үед хөдөлгөөний зогсоочихоод ёсолж зогсдог цагдаа энэ тэрд буруу байгаагүй юм байна. Үүнээс сар гаруйн өмнө иргэн Б машин барьж яваад гарцгүй газраар урдуур нь гүйсэн хүүхдийг (асран хамгаалагчгүй) яалт ч үгүй дайрчихаж. Тэгээд хөөрхий шорон явчихаа дөхөж бөөн мөнгө төлсөн.
- УИХ-ын 3 гишүүнийг луйврын хэрэгт холбоотой байж магадгүй нарийвчлан шалгая гэтэл -үгүй үгүй ёстой тийм юм байхгүй, яахав өөрөө бүрэн эрхээсээ түдгэлзээд мэдээлэл гаргаад өгье гэнэ, тэрийг нь шалга тэгээд л болоо гээд явуулчихав. Мөнөөхөн иргэн Б ганц шил пиво уучихаад явж байтал согтуу байж магадгүй үлээлгэнэ гэхэд нь өөрөө үгүй үгүй, айраг амссийн. Би өөрийгөө шийтгээд сар машин барихгүй байя гэж гуйгаад байхад нь тоолгүй 6 сар жолооны эрхийг нь түдгэлзүүлчихсэн.
- Нисдэг тэрэг осолдоод өчнөөн хүн үхэж, ядаж байхад эрэл хийлгүй хэд хоносноос нэмж зөндөө хүн үхсэн эмгэнэлт хэрэг гарав. Нислэгийг хянаж зохицуулах ёстой байгууллага, сайд майд баахан хүн буруутай гээд огцруулж халах юм болов. Гэснээ буруугүй юм байнаа гээд буцчихлаа. Гэтэл ойрмогхон болсон бас нэгэн авто ослын хэрэгт явган зорчигч буруутай байсан гэж дүгнэлт гараад жолоочид хэрэг хэрэгсэхгүй болсон хэдий ч ямар нэг хэмжээгээр осол зөрчилд орооцолдсон тул хариуцлага хүлээх зарчимтай гээд жолоо барих эрхийг нь жилээр хасч мөнгөн торгууль ноогдуулсан байна.

Эднүүс онигоо биш үнэн түүх гэдгийг та нар бүгдээрээ мэдэж байгаа. Гэхдээ би хаа байна хууль шүүхийн шударга ёс? бүгд ижил тэгш эрхтэй гэж үнэн үү? гэх мэтийн мэдээжийн асуулт асуух гэсэнгүй. Зүгээр л өөр нэг юм асуух гэсийн.
- Хариуцлага гэж яг юу юм бэ? Хуулийн заалт бичих хэрэггүй шүү! би зүгээр ёс суртахууны хариуцлагын тухай л та бүгдээс сонсож мэдмээр байгаан.